Ngi ïohi ïa ka jingwan bsuh khlieh ki nongkhaïi sha ka synshar ka khadar bad ka jingkylla nongkhaïi ki ‘riew saiñpyrthei kiba don ha ka bor synshar. Bad ‘business’ bad ‘politics’, bang ngai, hynrei kaba don jingma ruh haduh katta-katta! Ki nongkhaïi kim sngewhun tang kaei kaba ki la don bad ki ‘riew saiñpyrthei ki kwah rhah ïa kaei kaba kim pat don. Lada khleh lang ka kam khaïi bad ka saiñpyrthei, ka bor kan nang khlaiñ bad yn nang lah ban pynkhraw ïa ka spah ka phew da ka jingngeit ba kan ym lut shuh lano-lano. Baroh ar, ki nongkhaïi bad ki ‘riew saiñpyrthei rhah, ki don ïa kajuh ka thong – ban klun ïa ka bor halade khnang ban lah ban pynïaid lut nadong shadong ïa ki kam ki jam naduh ka khaïi ka pateng haduh ka kam ilekshon bad shaduh ka kam thaw aiñ.
Ha ki por kiba mynshwa bad ha ki snem kiba la leit noh, kita naduh ki 1970 bad haduh 1998 eiei, ki nongkhaïi kim ju mih pyrthei ban ïakhun ilekshon. Ki don ka jingïadei bad ki ‘riew saiñpyrthei, hynrei kim ju tur hi dalade ban knieh ïa ka bor synshar na kiwei. Ha kajuh ka rukom, ki ‘riew saiñpyrthei ha kito ki snem, kim ju rhah ban long ki nongkhaïi. Kine ki arliang mamla ki pynleit jingmut ha ki kam ki duk kiba ki la jied ban don. Namarkata, ngi sa ïohi ïa ka jingdon jong ki ‘riewshemphang ha ka ïingdorbar thawaiñ. Haba ngi khyllie ïa ki kot ki sla barim kiba thoh shaphang ki jingïatai hapoh ïingdorbar thawaiñ, ka long kaba ai jinghun ban pule. Ki da dei shisha kita ki nongthawaiñ kiba tip ïa la ka kamram. Don ki khep ba ka jingïatai ka khluit bha tangba ym ju don ki nongpynmih ïa ki ktien sniew ktien smeh ym kumba long ha kine ki por kiba mynta.
Hynrei kaba sngewsih ka long ba dei ha u snem 2003 ba ki nongkhaïi ki la sdang ban kwah ïaleh ilekshon. Ki la ïaleh, bad ki la jop. Naduh nangto, khlem don shuh ka jingkylla. Kiwei ki nongkhaïi ruh haba ki ïohi ba don kiba lah ban jop ilekshon, ki la sdang ban kyndeh bad ki la pynkhreh ïalade ban ïa aireng ha ka lympung ïakhun. Naduh kata ka por, la sdang jah ki akhia, ki khraw pyrkhat, bad ki nongthaw aiñ. Suki pa suki, sa ki ‘riew saiñpyrthei ki la sdang ban ibang sa ïa ka kam khaïi! Ïakhleh jaktung hangto, bad bor bad pisa haduh ban da ïa buaid hi bhor. Ka kam ka la nang sniew naduh u snem 2008 shaneng haduh ba la itriem ban peit. Ki nongkhaïi lane ki khun bad ki bahaïing hasem jong ki, ki la ïoh rung uwei hadien uwei ha ka ïingdorbar thawaiñ. Lada kim dei ki nongkhaïi, ki la dei kiba don jingïadei bad ki nongkhaïi. Ha kajuh ka por, ka jinglong nongkhaïi ki ‘riew saiñpyrthei ka la nang kyrsoi.
U Nongthaw U Nongbuh, Uba Lah Uba Ïai, u la buh bynta bad sam bynta ha u khun bynriew ha ki sap ki phong bapher bapher. Ka shong ha u khun bynriew ban pyndonkam ïa kata. Hynrei ha ka jinglalot ïa kiei-kiei, u khun bynriew u kner sa ïa kiwei pat ki jait kam kiba long shabar na ka jylli jong ka sap kaba u don. Haba lalot, ïalade u lah ban shem bha shem miat, hynrei kiba shem lanot pat ki ker sawdong ïa u. Haba ki nongkhaïi ki kylla nongthaw aiñ namar ka jingrhah bor bad da ka jingjied ki paidbah bad haba ki nongthaw aiñ ki long noh ki nongkhaïi, ka wanrah ïa ka jinglanot ka bashyrkhei. Hynrei kita kiba don spah bad kiba don bor, kim salia. Ki sngewtynnad pynban lada nang bun ki lanot namar kin pyndonkam ïa kato ka spah ka phew ban jop biang ha ki ilekshon na ka por sha ka por da kaba shu thied ïa ki khlieh briew la ka dei T. 100 ne T. 500 ne T. 1,000 ne T. 5,000. Kita ki lanot ruh ki ïa ngop biang ha kata ka spah ka phew bad ka jingjot ka nang shyrkhei.
Kumba ka long mynta, ym I don jingkyrmen shuh ïa ka jylla ha kaba ïadei bad ka kam ilekshon. Ka la long kamkai. Peit tang na ki jingkren jong kita kiba ngi khot ki “nongïalam”. Kren lamwir. Kren kat shaba lap ba shem khlem jingpyrkhat. Tang na ka jingkren jong ki ruh la sngewthuh ki dei ki briew kiba kumno bad kaei ka saiñpyrkhat ka jong ki. Ïa kiwei ki bym dei ki “nongïalam” ngim ong eiei namar kim da don bynta than ban ïa khaïi ne ïa beh ïa kata ka bor. Ka long ka jinglehraiñ bad ka jingjem daw jingjem rngiew ïa ka jylla ban ïoh ïa kiba kum kita ki “nongïalam” ki bym tip hangno ban kren kumno. Tangba kita kijuh ki “nongïalam” kin sa poi biang sha ka bor da ka jingkyrkhu bad jingkyrshan ki paidbah. Ngin hap ban shu kyrmen ba kin nang mih ki nongïalam kiba kham pher ha kane ka juk jong ka jingkynrei ki heh spah bad ki nongsynshar kiba dei ki nongkhaïi ki ban kren khlem riej ïa ki jingshisha bad ki mat ki jura kiba ktah ïa ka jylla bad ki nongshong shnong.
