Raphael Warjri
Mynta sa ka pali jong ka Dorbar Thawaiñ Dalariti (Khasi Hills Autonomous District Council) ka la poi ban kner la ki kti da ka iktiar ba shisha ban ïada bad pynneh pynsah ïa ki riti dustur. Ha ka jingshisha ka ka mat treikam jong ka Dorbar Thawaiñ Dalariti ka dei ban ïada bad pynneh pynsah ïa ki riti dustur bad ym da dei eh ban tei ne ai jingïarap ki ban pynmyntoi ïa ka imlang sahlang. Ka kamram jong ka sorkar jylla ka dei ban khmih nadong shadong ha kaba tei bad shna ïa kino kino ki lad jingïarap ïa ki paidbah bad ka imlang sahlang. Ka jingthmu jong ka Khyrnit Bahynriew jong ka Riti Synshar jong ka Ri India, ka dei hi ka riti synshar jong kito ki jylla rilum kiba dei thik tang ban ïada bad pynneh pynsah ïa kino kino ki snap jong ka riti dustur tynrai, bad lada don ki jingkylla katkum ka juk ruh ki dei ban long hapoh ki kyndon aiñ jong ka Riti Synshar ka Ri India. Kumta ka Dorbar Thawaiñ Dalariti ha kaba nyngkong duh ka dei ban khmih tang ïa ki bynta kiba dei ban ïada bad pynneh pynsah ïa ki snap jong ki riti dustur tynrai, nangta ka lah ban kner la ki kti ha ki kam pynroi bad tei ïa ki lad myntoi na ka bynta ki khun ki hajar jong ka Bri Hynñiewtrep, ym ki jong ki paidbah. Lada thmu ïa ki paidbah ka la kynthup lang ïa ki raiot, ki dkhar ki lyngkien lane wat ïa ki mynder ruh ki ba la ïoh bsuh ban long nongshongshnong ha kane ka jylla. Kine ki long ki jingsngewthuh kiba ym dei ban ïaid lait, khnang ban ym lyngkar kumba long mynta.
Lada kaei kaba la kdew ka long kaba lymbiang, la khmih lynti ba kita ki kher ki mer, ki kynrem lyndan ha ka Dorbar Thawaiñ Dalariti kin kdew ïa ka jingbakla da kaba pynbeit artat, khang ban sngewthuh ki paidbah bad khamtam ki khun ki hajar. Ki paidbah ki tuklar ban ioh bsuh ha ka shlem ïada jong ki khun ki hajar na ka daw ba ïeng rasong ka bamsap bampong jong kito ki kher ki mer ki kynrem lyndan ba shim kabu ban pyndonkam bakla la ka iktiar ba la pynkup ka Khyrnit Bahynriew jong ka Riti Synshar ka Ri India. Haba kdew ïa kita ki riti tynrai lah ban shem byllai, hynrei ha kane ka khep yn ïatai tang ïa ka bynta jong ka mat ba la kdew ïa ka Ïewduh. Kumba la dep kdew ha shwa ba ka nongrim ba la seng ïa ka Ïewduh ka dei ban phikir ïa la ki khun ki hajar kiba dei ban bsa ban btiah ïa la ka longiing longsem, ym dei ban lum spah. Ha ka juk mynnor tang ïa la ki khun ki hajar lah ban ai basa ha shlem jong ka Ïewduh kaba dei ka ïew niam ka ïew kyntang, ha kaba wat ïa ki soh-shnong sohhima ruh dei ban paiñ basa sharud shakiar. ïa ki raïot, ki dkhar lyngkien, ki mynder ki shongthab lei dei ban ailad tang sharud shakiar, kata ruh tang ha ka sngiïew. Ka juk ka la kylla, ha ka jylla la kdup lang salonsar ia ki khun ki hajar jong ki hima Khasi baroh ba ki lah ban ioh ka hok kum ki khun ki hajar ha Ïewduh kaba dei ka shlem khaïi ka ba khraw tam ha jylla. Ha kane ka rukom na Hima Sohra, Hima Maharam, Hima Khyrim, Hima Langrin, Hima Mawphlang, Hima Sohiong bad kiwei kiwei ki hima Khasi, kynthup ïa ka Hima Jaiñtia ka ba la pynduh da ka Sorkar Bilat makna, hynrei la kdup ïa ki elaka ha ka iktiar ki doloi. Na kata ka daw la shem ba byllai ki basa ha Ïewduh ki la bynrap lang da ki khun ki hajar na kylleng ka Ri Khasi Jaintia ha ka khep ba la pynjiari ïa ka aiñ katkum ka Khyrnit Bahynriew ka Riti Synshar ka Ri India. La shem ba ki basa Jadoh, basa tungrymbai tungtoh, basa suhjaiñ bad katto katne ki dei kiba la noh synñiang da ki paidbynriew na thaiñ Pnar. Ki basa ka doh ka keh na kylleng ki hima bad ka shnong Mawlai ha Hima Mylliem ka dei kaba la bna nam ha ka shohdoh. Ki syiar ki pylleng na ki hima sawdong ka Hima Nongkhlaw, Hima Myriaw, Hima Rambrai. Ki soh ki pai na ki hima ha ki thaiñ Ri-War bad thaiñ Ri-Bhoi bad ki jhur ki jhep pat na kylleng sawdong ka Bri Hynñiewtrep.
Kumta ka tyllong dohnud jong ka Khyrnit Bahynriew ka Riti Synshar ka Ri India ka dei ban ïada bad pynneh pynsah ïa ki riti dustur tynrai jong ki khun ki hajar ha kylleng ka Bri Hynñiewtrep, ïa kaba la phiah naduh ba synshar ka sorkar Bilat, kum ka Khasi bad Jaiñtia. Kumta la mih ka Dorbar Thawaiñ Dalariti Khasi bad Jaiñtia na ka bynta ban suk ka rukom synshar khadar, hynrei ym dei ban phiah ïa ka jaitbynriew. Jar la katta, ki snap tynrai jong ki hima Khasi ki dang don la ki kyndon ba la jiari ha ki ïew ba don ha kylleng ka Bri Hynñiewtrep. Kum ka nuksa, ki Khatarshong ka Hima Sohra ki don la ka bhah ha ka Ïewbah Sohra, bad ha kajuh ka rukom ka don ka rukom pynïaid ïa ki aiñ tynrai ha ki ïew Langstieh ha Hima Khatsawphra, Ïawmusiang ha Jowai, ïew Pynursla, Nartiang, Nongpoh ter ter ha kylleng ka Bri Hynñiewtrep. Ha manla ki ïew, ki longsan mansan ki pyntreikam ïa ki kyndon aiñ tynrai ha kaba ki trai hima lane trai elaka ki ioh kham shwa ïa ka bhah bad ka ba lait nangta ka leit sha kiwei ki sohshnong sohhima kiba wan na kylleng, bad ïa ki dkhar ki raïot te horkit hordang ym ju bit ban pynkiew ha ki ïew riti tynrai.
