U Nongsaiñ Hima, 1978
Napdeng ki Riew ieit – Ri kiba khraw kiba ka pyrthei ka la pynmih, ka kyrteng jong u Giuseppe Garibaldi rangbah uba da shynrang shisha ha ka ktien bad ha ki kam.U aiti lut ïalade met bad mynsiem ha kaba ïaleh ban pynioh ïa ka jinglaitluid bad ka jingïatylli ha ka ri jong u, ka ri Italy.
Wat la ki nongbud jong u ki long tang khyndiat ngut, wat la kiba bun ki para ri kiba khawpud ban khwan myntoi ki beiñ ïa u, wat la ki nongshun ki ker tawiar ïa u, wat la bunsien u la shah rem bad u la dei ban phet sha khlaw, ka jingïeng skhem jong u ha ka nongrim ka hok bad ka jingshisha, ka jinglen – lade bad ka jingbym kwah ïa ka burom bad ka spah pyrthei, ka la wallam ha u ka jingjop bad ka jingim jong ka ri Italy.
Ha ka jingïaleh jong u bad ki bor kiba thmu ban pynlwit ïa ka Italy u Garibaldi u ioh ïa ka jingkyrshan kaba khlaiñ bad ka jingai mynsiem kaba jur na kawei ka kynthei, ka Anita Reberas kaba long ka tnga jong u. La ki don lang hajan ne la ki ïadon shajngai uwei na kawei pat, ka jingïaphylliew mynsiem jong ki ban pynim ïa ka ri kam ju dkut ne sangeh noh.
Na ki shithi kiba u Garibaldi u thoh sha ka Anita, kaba shoh mynsiem tam eh ka long kawei kaba u thoh sha ka, ha u April 19, 1849. U thoh ïa ka na ka shnong Subiaco ha kaba ka jingialeh ka long kaba jwat katta katta. Ka Anita kam shym la ioh ïa kata ka shithi namar ka tang shu iohsngew ba u tnga jong ka, u Garibaldi u don ha ka jingma kaba jur, ka la beh mar mar shata shaha u don khnang ban pynshngain bad ban ai mynsiem ïa u. Ka Anita ka kynthei kaba shlur kam shym la lah ruh ban tip aiu la thoh ha kata ka shithi namar ka lap hapdeng ka jingïaleh.
Kata ka shithi ka long kumne harum :
“………… Ko thei bakhraw mynsiem bad bashlur ! Haduh katno phin sngew poh ïa kine ki shynrang kai jong ka Italy, kine ki para ri jong nga kiba bunsien nga la pyrshang ban pynrung ha ki ïa ka mynsiem bashynrang hynrei ki bym bit khyndiat ruh ïa ka jingtrei shi-tom jong nga. Ka long kaba shisha namarkata ! Ka jingkhie im ka mynsiem shlur la pyndkoh da ka jingshet kylla.
Hynrei la ka long kumta ne em ngi la shah pynjah burom, ka kyrteng jong ka Italy ka la long ka jingrkhie bein na ki thylliej u mynder ha man la ki jaka. Ban long na ka ïing ka sem jong kine ki khawpud ka pynbitar ïa nga, hynrei wat pyrkhat ba nga la rit mynsiem lane nga la duh jingkyrmen ïa ka lawei jong ka ri jong nga, em, nga kham don jingkyrmen mynta ban ïa kaba mynshuwa. ïa u briew lah ban leh beiñ katba mon hynrei ïa ka ri da lei lei ruh em ! Ki nongshetkylla ki la paw tyng-kreiñ ha ngi mynta. Ka dohnud jong ka Italy kan nang iai tied bad wat lada hangne hangtai ka jingtlot ka don, ka dang khlaiñ hi ban weng syndon bak ïa ka raibi kaba pynjynjar ïa ka.
“Da kaba pyndonkam ïa ka buit shet kylla bad ïa ki buit poh buit sniew baroh ki bor ba theh um pjah, ki la lah ban pynkhaweit ïa ki paidbah jong ngi, hynrei ki paidbah kin ym map satia ïa ki. Shisien ba ki la kyndit bynriew na ka jingshabeh khaw – tyndep kin ïeng pat da ka bor kaba shyrkhei, bad ha kane ka kynti kin sa rat dieng – khong ïa kine ki bor basniew kiba la wallam ïa ka jinglehraiñ ha ka ri.
Wat khuslai eiei shahang jong nga, nga kham koit kham khiah krat mynta ban ïa kaba la ju long bad nga ngeit ba yn ym don ba lah ban jop ïa nga bad ïa ki khadar – spah ki shipai jong nga.
“Ka jingiohi ïa ka Rome, ka long ka jingiohi kaba ithiang bad ki khla ka wait ki la ker tawiar ïa ka bad U Blei u don ryngkat bad ngi ! Ai khublei lem ……… ia baroh ki lok jong ngi. Ka jingdoh jingdait ïa ki khun bad ïa i mei jong nga, ïa iba nga la aiti ha phi ban sumar, khublei.
Haduh katno kane ka shithi jong u Garibaldi, u nongpynim jong ka Italy, ka shoh ïa ka mynsiem bad ka jingmut jingpyrkat jong phi, kata ka shong ha phi ban sngew ne ban ong. Hynrei to kynmaw la kumno kumno ïa kane kawei, ba u ne u nongïalam uba khraw, uba la lah ban wanlam ïa ka jinglaitluid bad jingïatylli jong ka Italy, u long tang u maji bad u nongrep.
Ka ‘Certificate’ ne ‘Qualification’ jong u nongïalam (Leader) ka dei ka mynsiem bashynrang ka mynsiem ka hok, ka jingshisha bad ka mynsiem len lade.
