Ka Meghalaya Facilitation for Land Alienation lane Ka Jingpynsuk ban pynduh jaka ïa ki Riewlum

Kane ka Governing Council kan pynïaid ruh ïa ka rukom shim ram jong ka IMA bad ka jingbuh bynda.

Da u Bah Kitdor H. Blah

Kawei na ki rukom shah klun jaka jong ki riewlum naduh ki por barim ka dei lyngba ka jingairam da ki nong ri thor. Ka aiñ ILP lane ka Bengal Eastern Frontier Regulation, 1873, ka pyrkhing ïa kino kino ki bym dei ki trai shnong trai muluk jong kine ki ri lum shatei lam mih-ngi, ba kin ym ïoh ban kam hok halor ka khyndew ne ki jingmih jong ka khyndew. Uwei u riew stad sociology, uta u Max Weber, u la ong ba lada kano kano ka jaitbynriew rit paid ka duh noh ïa la ka hok halor ka khyndew, kan kylla long kita ki kynja jait kiba poh lane wat kita ki kynja jait kiba shah kyntait ha baroh ki liang ha ka imlang sahlang.

Te ka sorkar mynta ka lah thaw ïa kata ka aiñ Meghalaya State Investment Promotion & Facilitation Act, 2024. Kane ka aiñ kan thaw ïa kata ka Investment Meghalaya Authority (IMA), kaban ailad ïa ki riew shimet ne ki kompani ba kin wan ban seng karkhana ha kane ka jylla jong ngi, ne ban pynïar shuh shuh ïa ka karkhana kaba lah don. Ban pynsuk ïa kane, kane ka IMA kan shna ïa kawei ka jingkhang, kaba yn khot ka United Investment Portal (UPI) khnang ba lyngba kane, kita kiba mut wan seng karkhana ha ka jylla jong ngi kin lah ban ïoh lut ïa baroh ki jingbit, ki NOC bad ki laisen kiba ki dei ban ïoh na ki tnat sorkar bapher bapher. Ka sorkar kan thaw ruh hapoh jong kane ka aiñ ïa ka Governing Council ka ban ïalam ïa ka rukom shna polisi treikam jong ka IMA, bad baroh ki hukum bad ki rai jong ka kin long kiba don bor halor baroh kiwei pat ki tnat treikam jong ka sorkar, bad kine ki tnat baroh ki dei ban pyllait ïa ki jingbit ne ki NOC ne ki laisen, hapoh ka por ba la buh. Kane ka Governing Council kan pynïaid ruh ïa ka rukom shim ram jong ka IMA bad ka jingbuh bynda.

Kane ka Aiñ kan thaw ruh ïa ka pla pisa kaba khot ka Invest Meghalaya Fund, kaba yn pyndap da ki jingsiew na kita ki nongseng karkhana, da ki jingaisngewbha na ka sorkar, da ka jingshim ram ne jingshim kylliang na ka sorkar, bad na kiwei kiwei ki tyllong ai pisa, kat kiba ka sorkar kan rai ban shim. ïa kane ka pla tyngka, yn pynlut na bynta baroh ki jingtreikam jong kane ka IMA, kynthup ka jingsiew tulop ïa ki nongtrei, jingsiew ïa ki ‘consultant’ ne nongïarap, ter ter.

Dang shen, la wanrah ruh ïa ka Meghalaya State Investment Promotion & Facilitation (Amendment) Bill, 2025, kaba thmu ban ai jaka ruh ïa kine ki nongseng karkhana. Na bynta kane, ka IMA kan thaw ïa ka ‘land bank’ lane ka pla pyllang khyndew, da kaba thied duh beit syndon ïa ki jaka, ne lyngba kiwei pat ki rukom, lehse kum da kaba shim wai bun snem na ki trai jaka.

Kane ka aiñ ka klun ïa ki jaka jong ki trai muluk :

Da kaba thied duh ïa ki jaka ban thaw ïa ka ‘Land Bank’, ka IMA ka klun jaka namar ka pynduna noh ïa ka jingbat khyndew ha ka kti ki trai muluk trai jaka, bad ka pynbun ïaka jingbat jaka jong ka sorkar jylla. Lada thaw ïa kana ka ‘Land Bank’ da kaba shu ai lease ne ai wai ïa ki jaka jong ki trai muluk ruh, kata ka lease kan ïaid da ki phew phew snem, bad ka juk kaba hadien kan ym lah shuh ban kam hok ïa kita ki jaka, namar ïa kine ki lease yn ïai pynthymmai. Te, da kaba thied duh ne shim wai ruh, ka jingkut ka long ka jingduh khyndew jong ki jaitbynriew trai muluk jong ka jylla. Wat lada kita ki jaitbynriew trai muluk ki die ne ki aiti ïa la ka khyndew da ka mon sngewbha ruh, kam long ka jingpynksan ïa uno-uno u riewshimet ne ïa ka sorkar, ban klun ïa ka jaka jong ki jaitbynriew trai muluk jong ka jylla.

Kane ka Aiñ ka pynduh ïa ka hok long trai jong ki jaitbynriew rit paid bad ki trai muluk :

Kane ka Aiñ ka pynduh ïa ka hok long trai jong ngi ki riewlum ha kiba bun rukom. Kaba nyngkong, ka long lyngba ka jingduh noh ïa ka jingbat khyndew kumba la kdew haneng. Kaba ar, ka long ba ka jingshim jaka jong ka sorkar lyngba ka IMA kam long na bynta ka bha ka miat jong ka imlang sahlang, kum ka jingshna surok, ne jing-thung dieng, ne pynitynnad mariang, ter ter, kiba long ka jingbha ïa ki jaitbynriew trai muluk ruh, hynrei kane ka jingshim jaka ka long beit ban pynsuk ïa kita ki nongseng karkhana. Kaba lai, lada ka IMA ka shim ram hadien ban pyndap ïa ka pla tyngka, ka lah ban bynda da ka jaka. Kane kan pynlong shuh shuh ba kita ki jaka kin ym leit sha ki jingpyndonkam kiba ïarap ïa ka imlang sahlang hynrei yn ïoh long trai da kita ki nongai ram.

Kaba saw, kane ka Aiñ kam pynbiang eiei na ka bynta ka jingkyntiew ïa ki trai muluk trai jaka. Ha ka mukotduma ‘Samatha vs State of Andhra Pradesh, 1997’ ka ïingkashari ka la bishar ba wat lada ym don jingpyrkhing ruh ïa ka jingaiti jaka ha ki Scheduled Area sha ki bym dei riew lum ne trai muluk, kata ka jingaiti jaka ka dei pat ban long tang halor ka nongrim ban kyntiew ïaka imlang sahlang jong ki jaitbynriew rit paid. Ka ïingkashari ka bthah ruh ba kita ki nongseng karkhana ki dei ban pynlut ïa ka bynta jong ka kamai ka jong ki na kata ka karkhana na ka bynta ka jingkyntiew ïa kita ki jaitbynriew rit paid kiba long trai muluk ha kata ka jaka, bad kane ka long hadien jong kiwei ki jingsiew khajna kiba la don lypa katkum ki aiñ. Kane ka Aiñ Meghalaya Investment pat kam buh eiei na bynta ka jingkitkhlieh jong kita ki nongseng karkhana ban kyntiew ïa ngi ki trai muluk ha ka jylla.

Kaba san, kawei na ki kyndon jong ka Land Acquisition Act, 2013, ka long ba lada ka sorkar ka shim jaka na ki nongshong shnong, kadei ban siew ïa ki saw shah ka dor ïew na bynta ki thain nongkyndong bad ar shah ka dor ïew na bynta ki thaiñsor, bad ban ai bujli ruh da kawei pat ka jaka shong jaka sah lada ka shim ïa ki jaka kiba kham heh. Kane ka Aiñ pat kam shim pynbiang eiei na bynta ka dor ne jingai bujli ïa ka jaka. Kaba hynriew, ha katei ka mukotduma ‘Samatha’ ka lah mih ruh ka jingkylli halor ka jingai jingbit ban tih mar pohkhyndew ïa ki kompani ki bym dei jong ki jaitbynriew rit paid ne trai muluk. Ka Mining Rules jong ka jylla Andhra Pradesh kam shah ban ai laisen ban tih mar pohkhyndew ha ki Scheduled Area ïa ki bym dei ki Scheduled Tribe. Kane ka Aiñ Meghalaya Investment pat kam shym buh kyndon eiei ruh em ba kita ki kompani kiba wan seng karkhana bad ioh jaka ki dei ban long kiba long trai da ki jaitbynriew riew lum bad trai muluk. Khadduh, katei ka aiñ pynkylla ka ai buskit ïa kita ki nongseng karkhana lada ki ai kam ïa ki nongshong shnong jong ka jylla. Kane ruh ka pynduh ïaka hok long trai jong ki jaitbynriew riew lum namar kam shym pynlong aiñ ban ai kam, hynrei ka shu ai buskit lada ai kam, bad kata ruh kam ong na ka bynta ai kam ïa ki jaitbynriew trai muluk hynrei ïa kino kino ruh ki nongshong shnong jong ka jylla, kaba kynthup ïa ki bym dei Khasi ne Garo.

Kane ka Aiñ pynkylla ka batai pat ba kan ym pynkheiñ ïaka Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act, 1971. Hynrei, ha katei ka mukotduma ‘Samatha’ ka ïingkashari ka la rai ba ka Land Transfer Act jong ka Andhra Pradesh kam thew ïaka sorkar hynrei tang ïa ki riew shimet, namar ka sorkar kam lah ban long Tribal ne Non-Tribal. Kumjuh ruh, ka Meghalaya Transfer of Land (Regulation) Act jong ka Meghalaya kan ym tehlakam ïaka jingduh jaka jong ki riew lum hapoh kane ka Meghalaya Investment Act namar ka jingthied jaka jong ka sorkar ka ïaid lait na ki kyndon jong ka Land Transfer Act. Kane ka jingkren shaphang ka Land Transfer Act ka long tang ban shu pyntngen ïa ki katto katne.

Ki jingïada na kane ka Aiñ :

Ka jingïada by nyngkong ka long ba ka Land Transfer Act kan lah hi ban pyrkhing ïa ka rukom thaw ‘Land Bank’ da kaba ai wai ïa ki jaka shimet jong ki riewlum sha kita ki nongseng karkhana. Kaba jingïada kaba ar, ka long ba ki Dorbar Shnong ki lah hi ban pyrshah jur bad pyrkhing eh beit triang ïa ka jingdie jaka hapoh ki shnong sha kane ka Invest Meghalaya Authority, na bynta ban thaw ïa ka ‘Land Bank.’ Ka jingïada kaba khadduh ïa ka jingtreikam jong kane ka Aiñ ka long ka bor jong ki District Counil ban pyrkhing ïa ka khaïi ka pateng jong kiwei ki jaitbynriew, katkum ka para 10 jong ka Khyrnit ba Hynriew. Ka ain United Khasi-Jaiñtia Hills District (Trading by Non-Tribals) Regulation, 1954, bad ka aiñ United Khasi-Jaintia Hills District (Trading by Non-Tribals) Rules, 1959, ki ai ïa ka jingpynksan kaba biang and kaba dei, lem bad ïa ka iktiar, ban kyntait mardor ban ai laisen na bynta baroh ki jingpyntreikam hapoh kane ka Investment Act.