
A.M. SYIEM
Kumno la pynlong ïa ka ka Hima Nongkhlaw ban rakhe ïa lyngkhuh sngi ïap jong U SyiemTirot Sing, man ka 29 tarik Lber (March) kata ha shwa ïa ka jinglap kaba tikna ïa ka tarik ka sngi ïap jong u kata haka 17 tarik Naitung (July) 1835 manla u Snem. Lehse ngi lah ban sngewthuh shai ka long lyngba ka jinglap ïa ki jingthoh jingtar jong ki nongthoh kotbapher bapher jong ka Ri-Khasi baieid ka jongngi, kiba pynlong ban rakhe burom ïa kane ka sngi bakhraw jong u Syiem Tirot Sing. Naduh ba ngi ïoh ïa ka jinglaitluid (Independence) ha u snem 1947 na ka jingsynshar jong ka sorkar phareng, bad kumta ka Sorkar India ka la sngewdei ban ai burom ïa U Tirot Sing U Syiem ka Hima Nongkhlaw, lem bad kiwei pat kum U Kiang Nangbah, uba long u riewshlur jong ka thaiñ Ri-lum Jaiñtia, bad kiwei kiwei ki khlawait ka Ri kiba la aiti ïala ka jingim naka bynta ka Ri bad ka jaitbynriew baroh kawei bad ba la rakhe pyndonburom ïa kine ki riewkhraw.
Khyndiat ngin ïa phai ha ki snem kiba mynshuwa la wan ban plie ïa u maw mot sah kynmaw jong une u Riewkhraw u Syiem Tirot Sing, kata ha ka 15th Day of December 1952 da u Governor jong ka Assam U Jairamdas Doulatram ha Mairang madan Mot Tirot kaba ngi ju khot mynta, bad ha ka 29 tarik Lber (March), 1953 ujuh u Governor u la wan ban sakhi biang ïa kane ka sngi bakhraw ha ka jingdon lang U Syiem ka Hima Nongkhlaw, U Kedro Manik Syiem. Ha ki por ba kham mynshuwa ïa kane la sakhi da ka rukom shad lehniam tynrai da ki briew kiba na Mawnai ki bym pat long khristan bad kumjuh ruh na kiwei kiwei ki thaiñ kiba na ka Hima Nongkhlaw kata ha ka 28 bad 29 jong u bnai Lber (March) man la ka snem ban rakhe burom ïa u Tirot Sing Syiem. Nalor ki jingshad tynrai, la pynlong da ka jingïalang paidbah kata ha ka 4tarik ïaïong (April) 1986 kaba dei ka sngi ba u Syiem Tirot Sing u la pynbna kum ka sngi ba khie ka thma pyrshah ïa ki phareng. La sakhi ïa kane ha une u Mot jong u Syiem Tirot Sing u ba don mynta ha Mairang Madan Mot Tirot kaba ngi khot ha kine ki sngi, kaba dei ka jaka kaba la thied da ka Hima Nongkhlaw naduh ki por mynshuwa bad ruh la shna ïa ka ophis treikam bad ka ïng Dorbar jong ka Hima, kumta ïa ki dieng snar lane ki dieng jong ka ïing bad ki maw Shankhrum jong u SyiemTirot Sing la tep lang sha ki bynta ba shapoh (foundation) ha ka por ba pynïeng ïa u Mawmot bad ïa kine la wanrah na Nongkhlaw, kaba dei ka jaka kaba u shong u sah bad ruh ka Nongbah jong ka Hima Nongkhlaw naduh basdang ïa ka Hima kata naduh u Syiem Shajer, bad u khun u hajar jong ka hima ki leit ban buhsyntiew haduh kine ki snem kum ka dak ban kynmaw burom ïa kane ka sngi.
Ka jingkylli mynta ka long balei mynshuwa la rakhe ban sah kynmaw ïaka lyng-khuh sngi ïap ha ka 29 Lber (March) man la u snem, da ka jingpyrkhat ïoh lehse ka lah ban don ka jingsngewthuh bakla namar ha ka 29 March 1834, ka jingïasoi soskular biang hapdeng u Rijon Sing sha Capt. Francis Jenkins Agent Governor General North-East Frontier ha kaba la ïadon lang u Assistant political Agent H.Inglis, ba ka jingïasoi Soskular ka long ban pynthymmai biang ïa ka soskular kaba u Tirot Sing u la dep ïasoi bad u Mr. David Scott Agent to the Governor General ha ka snem 1826 ha ka por ba long Syiem ma u, bad ynda hadien ba la kem ïa u Tirot Sing da ka sorkar bad la rah ban set byndi ïa u sha poh Dhaka, ba la pynlong ïa kane ka sngi 29 Lber 1834 ban sngewthuh bakla ba ka dei ka sngi iap jong u. ïa kine ki kyntien ba la sot naka kot “A Collection Treaties Engagements and Sanads Relating to India and Neighbouring Countries (Revised and Continued up to 1929) Vol. XII : Jammu & Kashmir, Sikkim, Assam and Burma Compiled by C. U. Aitchison” Assam No. XXII 1834 (Translation of the Articles of an agreement furnished to the Governor-General’s Agent, North-East Frontier, by Rujjum Sing, Rajah, on his accession to the Raj of Nungklow, on the 29th March 1834) The Written Agreement Of Rujjum Sing (Rijon Sing), Resident Of Nongklow (Nongkhlaw), executed to the following purport:-the government having appointed me to the Raj of the Late Teerut Singon the 29 march 1834) imat ka lah ban dei ka jingsngewthuh bakla katkum kitei ki jingpynkylla kyntien ha ki por jong ka sorkar phareng.
Haka jingdap 25 snem jong ka Khasi Cultural Society (KCS) ha ka jingïaid lynti jong ka seng kaba la pynlong ha Madan Polo bad kumjuh ha kane ka sngi, ka la pyndonburom ïa lyngkhuh dap snem ïa u Syiem Tirot Sing”(150 year Death Anniversary of u Tirot Sing) “kata haka 22nd Feb 1984, kane ka pynskhem ïaka jingngeit jong uba bun balang ïa kane sngi khraw u Syiem ka Hima Nongkhlaw, haoid ym shym dei tang ha Mairang hynrei wat ha kiwei ki bynta jong ka Ri-Khasi Jaiñtia la tip paidbah ïa kane sngi bad ki jaka pule, ki ophis sorkar, la ju ai shuti ha kane ka sngikhraw ban sah kynmaw pateng pakit. Ka jingkylli ka long balei ym pynlong beit ïa ka jingrakhie leh burom ïa u Syiem Tirot Sing haka 17 Naitung (July) naduh ki por ba mynshuwa, namar ba la lap wat ha uto U mawmot u ba don kat haduh kine ki sngi ha Mairang la thoh ba ka jingkhlad jong u Tirot Sing ka dei 17th July 1834 bad ïa kane la sakhi da ki nongthohkot ka Ri-Khasi Jaiñtia baroh kawei bad ruh ba la pynlong ïa kane ka sngi ïap ba ka dei kaba tikna (Official Date) ba u Syiem Tirot Sing u ïap. Wat la ha kine ki Sngi ka sorkar Meghalaya kala pyrshang ban ïohlum ïa ka bui (record) ha kaba ïadei bad ka jingset ïa u Tirot Sing hapoh byndi kata naduh ka snem 1833 haduh 1835 ha Nongbah Dhaka kaba ngi tip mynta ka nongbah jong ka Ri Bangladesh.
Ka jingsngewnguh ïa ka sorkar India kaba la ai Burom bad la pyllait ïa ka stamp u Tirot Sing Syiem ha ka Snem 1988, bad ka jingkyrpad ïa ki bor ba dei peit khamtam ki bor Sorkar, ki bor ka Khasi Hill Autonomous District Council,bad ruh kumjuh jong ka Department of Arts And Culture bad u Syiem ka Hima Nongkhlaw ba kin peitngor ban pynbha bad pynitynnad ïa une Mot sahkynmaw bala tei nyngkong naduh ka snem 1952 ha k apor ka sorkar Assam, ba un long sahkynmaw ym tang ïa ka pateng ka ban sa wan, hynrei ïa ka Ri bad ka Jaid Bynriew baroh kawei, bad ïa ki nongwan jngohkai pyrthei kiba wan ban jngoh ban tip shaphang kane ka khana jong une u khlawait ka Ri baieid jongngi U Syiem Tirot Sing uba len lade bad u riew dap shynrang u ‘riew khraw pyrkhat.