Synroplin Marbaniang
Katkum ka phang ba la kdew haneng ka Shad Suk Mynsiem ka dei ka shad kaba don burom tam hapdeng ki khun khasi ha kaba ki pynpaw ïa la ka riti ka dustur kaba la buh kaba la ai da u longshwa.
Ka long kawei na ki jingainguh lane ki jinglehniam kiba khraw ha kiba ki khasi ki nguh ki dem ïa la u Blei Uba long u Nongbuh u Nongthaw ha khmat ki para kur ki para kha, lok ki jor bad u paid u hajar.
Ha ki snem ba la leit noh, la don bun ki jaka ha kane ka ri khasi ha kaba ki la lah ïa ïoh ïa kane ka Shad Suk Mynsiem, kum ha Sohra, Langiong, Nongjri, Laittyr-A, Sohryngkham bad ha kiwei kiwei de ki shnong. Hangne ha Shillong ka Shad Suk Mynsiem ha madan Weiking ka la sdang naduh ka 10 tarik une u ‘Nai ïaïong, ka 11 tarik bad ka kut ha ka 12 tarik.
ïa kane ka Shad Suk Mynsiem ha Weiking la pynbeit bad la pynïaid da ka Seng Khasi Shillong. Te khnang ban kham sngewthuh ïa ka jingmut kaba don ha kane ka Shad, ngan ïathuh shuwa mynta khyndiat shaphang ka Shad Suk Mynsiem kaba la ju don ha baroh kawei ka Ri naduh ba la buh da ki longshwa ki manshwa bad ngan kham da batai ïa kane ka Shad Suk Mynsiem kaba ngi la ioh ha madan Weiking ha Shillong.
Naduh ki por kiba rim, ka Shad Suk Mynsiem ka la ju long bad ka la ju don man la ki jaka bad ki shnong bad ka dang kham long kumta kyrhai haduh ki snem 1930. Kane ka shad, ka ju don bad ka ju bud barabor ha ka jingduwai ainguh ïa U Blei da ki khun kha ha khmat ki ‘ñia Kha ki ‘Pa Kha, kata, nga mut ban ong, haba don ka phur Mei Kha ka phur ‘Pakha.
Kane ka long ha kata ka por ba ju kynrong shyieng na u mawphew mawkynroh ban leit thep ha u mawdur mawbah kaba long ka jinglehniam ïa kaba la ju tip kum ka thang iap. Haba kano kano ka ïing ka la kloi ban lum shnong ban lum thaw, ban lum khun kha ban lum ‘ñia kha, kata haba ka la kloi ka khreh ban pynleit ha ka niam ka rukom ïa baroh kiba la ïap ha kata ka ïing bad kiba dang sah lum dang sah mawkynroh ban pynroi ban pynsngew ha ryngkat u ‘ni kynrem u ‘ni lyndan, ha ryng-kat ki meirad ki meidot, kata ka ïing, haba ka khreh kumta ka ju pyntip ïa baroh ki snap khunkha ki snap ñiakha bun bun bnai shwa ban poi kata ka sngi.
Kumta kane ka sngi ka long ka sngi jingainguh kaba khraw tam ïa U Blei Nongthaw ba u la ai ka lad ïa kita baroh kiba dang sah lum ban ïapoi pyntip ha ryng-kat lun pyllun baroh shi kur para ba la ïa iap. Ki snap khunkha baroh ki ïa wan la ka phur la ka siang ïa la ka meikha ïa la u ‘pakha ban ioh ïa ka jingïaduwai ka jingai-nguh ryngkat ïa la u Nongthaw u Nongbuh ha ka nam ki ‘ñia kha ki ‘pakha. Kito kiba rit bor ki wanrah la kumno kumno uwei uwei u sñiang phur, kito kiba kham lah pat ki wallam da u masi bad lada ki kham lah sa khyndiat kita ki da sop da ka rupa ïa ki reng jong u. Kito shuh shuh kiba la bor, nalor u ‘ñiangphur u ‘Siphur, ki wallam ryng-kat ruh ïa ki nongshad kynthei nongshad shynrang bad ka ksing ka nakra. Lada jia ba don tang kawei ka khunkha kaba wallam nongshad, ïa kata la khot ‘ka phur shi ksing’ lada don pat ar jaid na ki khun kha kiba leh kuma, ïa kata la ong ‘phur ar-ksing’ bad kumta ter ter lai, saw lane san ksing.
Haba don bun ksing kumne, ki jingshad ki long tang ha kawei ka madan tangba ha la ki lympung lynpung. Haduh mynta ki don kine ki jingphur ha ki shibun ki jaka. Ka Shad Suk Mynsiem, kaba ngi lah ban ong kum ha Sohbar, ha Nongwar, Laitiam, Nongjri bad kiwei kiwei kaei ka shad phur ka shad siang bad kumta la ju khot ruh ïa kine ki shad kum ki phur Nongjri, ka phur Sohbar, ka phur Laitiam bad kumta ter ter.
Mynta ngan kren noh kham katto katne shaphang ka Shad Suk Mynsiem kaba ngi ioh ha Madan Weiking jong ka Shillong. La ju pynlong ïa kane ha ki bnai pyrem, kata ha ka por ba ka tlang lane ka samoi tymmen jong ka Mariang ka la kut bad ha ka por ba kaba ki plang bad ki jingthung ki pyni ïa kadak jong ka jingim thymmai.
ïa ki sngi ban ïa ioh ïa kane ruh, ka jylli jingpyrkhat kam jong ka seng khasi ka da bishar sani katba lah ban long kaba ïa bit kaba ïa biang ïa kiba kham bun ha shnongbad ruh ïa kiba shabar shnong.
Kane ka Shad Suk Mynsiem ha Weiking ka neh lai sngi. Ha kawei pa kawei jong kitei ki sngi la ju sdang nyngkong da ka jingduwai jingphirat ha U Blei u Nongbuh u Nongthaw ha ïing Seng shwa ban ïa leit sha lympung.
Kane ka long, namar ba dei kane kaba pynpaw ïa la ki jingainguh ïa u Blei na ka bynta baroh ki jingthoh synei jong u ba la ïa ioh ïa ka jingkoit ïa ka jingkhiah, ïa ka kamai ka kajih bad ïa ka spah ka hajar.
Ha kane ka jingainguh la sei lut khlem buhrieh ïa baroh kiba u Blei u la ai kum ïaka khor ka khriam bad ka ksiar ka rupa, kumba ong “Ko Blei kane baroh kaba ai hi maphi nga sei bad ngam buhrieh ba phin nangkyrkhu ba phin nang kyrdoh ban ïa ioh ïa ka jingkoit jingkhiah bad ban ïa biang ïa bit ha ka khih ka kamai. Ka jingkhreh ka jingkhrum ban ioh ïa ka jingduwai ka ju long kumne :-
Ha ka por ba ka sngi ka la palat khyndiat ïa ka shiteng sngi, ki nongshad kynthei bad shynrang ki ïa wan bad la ka riam ka beit, la ka wait la u symphiah bad ki ïa ïeng hakhmat ka ïing Seng Khasi da kaba phai shaphang ka surok bah. Ki nongtem ki nongput ki ïa ïeng sha kawei ka liang ha phyllaw ka ïing Seng bad shaphang ka mon na ki nongshad. Ki pynkhreh lypa khrak ban tem ban put. Ki nongrah lama ki ïeng ha kawei pat ka liang. Hakhmat jong ki nongshad, ki ïa ïeng ki rangbah jong ka Seng bad ki ïa phai shaphang ki nongshad. Ynda ki la dep ïa kine ki jingpynbeit baroh, u nongduwai na ki rangbah Seng u sdang keiñ ïa ka jingduwai da kum kine ki kyntien.
“Ah! Blei Trai Kynrad; u Nongthaw u Nongbuh
La ïa poi mynta kumba la ïabuh, ban mih ka shad ka kmen
Trai Kynrad; Da ka suk mynsiem, ngi diangti ïa ka jingieit jingisynei jongphi baroh shisnem.
Kumba ngi mut, ngi thew, ban leh ïa kaba bha, ban roi ka Ri, da ka biang ha ka Niam ka Rukom, ka Hok ka Sot, ka Stad ka Nang, ka Spah ka Hajar, ka Nam ka Burom, ka Buit ka Akor.
Kata keiñ Kynrad; ïa kane ka jingshad jingkmen jong ngi, kyrkhu hi maphi, kyrdoh hi ma phi, ba kan bha kan miat, ba kan phuh kan phieng ha u Nongshad u Nongtem, ha u Nongput u Nongtem, u khmih kai u khmih ïaid, shynrang kynthei, ba long u para kur para kha suda baroh.
“Ah Trai Kynrad ka kot ka Nang ryngkat.”
Ynda la dep u sa nguh biang laisien ha u sap hah ba kin ong lang baroh u paidbah kumne :-
1.”Kumba la ïabuh, ba la poi ka Sngi ka ïa
Ban ïa mih, ka shad ka kmen, da ka suk mynsiem baroh
Kumba ïa long ba ïa tip I kur I kha para khun khasi khara
Pyllun na khlieh ha kjat, na Mihngi sha Sepngi,
Ban ïa bud ïa ka Riti. Mynta la ïa poi a ïalang,
2.La ka khreh ka khrum. Baroh la ka riam ka beit shrak.
Para khun khasi – khara, ba dang khein I kur I kha,
Katkum la ka Riti, ba ju ïa shong suk shong saiñ.
Ka buit te kawei, ka bor te kawei, ban tang sah pyrto la ka Ri.
3.Kata la ïa ong. Mynta ngin ïeng ryngkat kawei
La ka wait, la u Symphiah ha ka Shad ka kmen
H ka Nam ka Burom, ban sah pyrto ba bha,
Ha u Briew ha u Blei kum kata pateng la pateng.”
Hadien kane ki sa ïa kynhoi lai sien, bad ki da pyndep bad rah la ka wait la u symphiah lai sien bad ki nongput ki nongtem ki sdang artad ïa ka put ka tem. Nangta ki ïamih bad ïaleit sha lympung shad. Ha ka lympung shad, ki sa ïa ioh ïa ka shad shynrang ka shad kynthei.
Bunsien la ju shad tang katto katne ki rukom shad, kum ka mastieh, ka dum dum, ka nalai, ka padiah, ka mareh, ka tyngkoh bad ka shad wait. ïa ki sur tem ki sur put la tem la put katkum ki rukom shad. Yn sngewthuh kham bha ïa kane lada leit khmih ban ioh bad iohsngew. Ha baroh ki rukom shad, ki kynthei ki pynpaw ïa ka jingjai jai, ka jinglui lui, ka jingshida, ka jingïaishah bad ka jingpyndem ïa lade ha ki rangbah da ka akor bad ka burom; ki dei ruh ban long tang ki ‘thei sotti. Ki rangbah pat ki pyni ba ki dei ki nongkhih ki nongksar, ki nongïaleh ki nongiatur bad ki nongda ki nong-ker. Kane ka ïathuh ïa kawei na ki jingmut kiba doh ha lyndet jong ka Shad Suk Mynsiem.
Ngan phai pat mynta katto katne shaphang ka riam shad. Ka riam ka dei ban long kaba kordor tam kaba lah ban ioh ba namar, kumba la ong, bym dei ban buhrieh na u Blei luba la ai ïa kine baroh. Ka jainspong jong u rangbah ka dei ka khot ïa kaba la thain da u ksai ksiar ksai rupa bad ksai rudom ba bha eh. La thaiñ dur sing dur hati ha kane ka jain ban pynpaw ïa ka dak ba u Blei u la ai ïa ka bor ha u bynriew ba un long uba halor ïa baroh ki syiem ki laiphew mrad. Ka jainboh ka dei ka jain dhara kaba dei ka jain markynti jong ki khasi kaba long ruh kawei na ki jain rusom kaba bha tam ha ka pyrthei. U symphiah u dei u tdong jong u mynthon ba pawnam ïa uba u bynriew un kaweh, bad laisner rynniaw ba donnam ha u thu-ia ban sien donburom ha ka jainspong.
Nalor kitei, ki jymphong, u tabah rupa, u ‘ piengksiar bad u paila, ka ryngkab bad ki khnam rupa kiba long ki mar kiba kordor suda la phong la deng u nongshad ban pynshai ba u dei u khad-ar bor u khad-ar buit. Kumjuh ruh, ka pansngiat ha ka riam ki kynthei, u tabah, ka tad, ka syngkha bad ka mahu ki long ki mar rupa ba kordor ïa kiba pynkup ha ki kynthei ban pynpaw ïa ka jinglui lui don akor halor ka spah ka burom. Ki mar bad ki tiar ki long kiba kordor ïa kiba la thaw sani katta katta naduh ki por u barim ïa kiba ym lah lehse ïa ki bym dei ki khasi ban pyrkhat da kumno ki la ioh ki la shna ïa ki. Imat ka dei kaei kaei kaba ki khun khasi ki dei ban sngew sarong ba I kumba ha ki shibun ki bynta jong ka Ri India jong ngi ki la ïa shim nuksa bad ki la ïa pynbud ha ki jingdeng jingriam jong ki na ka riam shad rangbah bad na ka riam shad kynthei jong ki khasi. Don iwei ar na ki tiar jong ka riam shad khasi ïa kiba la pyndonkam da ki nong Kashmir. Don pat ruh ba ïa ki katto katne na ki mar riam shad la pyndonkam tang da ki nong Rajasthan bad ïa kiwei pat ki tiar la pyndonkam da ki nong India ba shathie. Ka jainboh la kham iohi tang ha Assam bad ïa ka jainspong ha Benaras. Lada hangno hangno ha Ri India ki kwah ban pynbiang pura ïa kane ka riam shad jong ki khasi, kata ki hap ban leit wad naduh Kashmir haduh Tamilnadu bad naduh Rajasthan haduh Arunachal. Mynta ka sah ha ki nongsngap ban pyrkhat lada ki khasi ki la ïabud ïa ka jongno jongno ka jong kiwei pat, lane kiwei pat ki la ïabud nuksa na ki. Te lada don ha kaba kiwei ki la ju ïabud ïa ka jong ki khasi ha kum kine bad kiwei, ka pynpaw ba ki khasi ki la nang la stad naduh ki por kiba ym lah tip. Shuh shuh halor jong kine kiei kiei, imat ngi lah ban ong ba ki longshwa kiba la seng ïa kane ka Shad Suk Mynsiem bad lyngba jong ka, ki khasi ki pynpaw ïa la ka jinglong khasi bad ïa ka jingstad jong ki long nyngkong kaba ym lah ban thew.
