Mrs. C. V. Syiem
U Kñïi ha ka Matrilineal System ba kheiñ jait na ka Kmie
Uei u Kñïi, ka mut aiu ka kyntien “Kñïi,” ha ka jingngeit bad ka jingbuh ryntih jong ngi ki Khasi, Pnar, Bhoi, U War ne U Lyngngam kumta ter ter. U Kñïi ha ka ïing Kur ka mut ha ka jait jong U U long U Rang Khat – Ar Bor, bad ha ka ïing Khun ka mut ka ïing lok bad u Kpa u don la ki khun ki kti u long U Kpa uba lah ban ïai, uba bsa btiah uba pyndap pynbiang ha ki jingdonkam ha ka ïing ka sem.
Naduh ki por hyndai hynthai katba dang bat la ka Niam Tynrai u Rangbah briew ba dei U “Kñïi” u don ka bynta bad ka kam kaba khraw bad ba kongsan tam ha ka kñia ka khriam u long ruh U Ksiang na ka bynta la ka jait ka khong kum ïa ki pyrsa (kiba dei ki khun na ka hynmen ne para kynthei) jong u. U la long ruh uba hap ban don beit ha ka jer khun jer kti ban pyndep ïa ka Niam ka Rukom kumba lah kumba lah pynkhamti. U don bynta ruh ha ka jingpynïakyntiew kurim, bad ha ka khia ka shon lane ha ka shitom shipa, lane ha ka kam sngewbha sngewmat ban ai buit ai bor na ka bynta ka jingbha. Namarkata, ngim lah ban len ba naduh ki por ba myn hyndai ïa U Rangbah uba long U khat – Ar Bor la ju ñiew burom bha naduh ïing kur, haduh ïing kha ruh kumjuh.
Hyndai kulong kumah haba ki Khasi ki shna ïing, hapdeng jong ka ïingsah ki shna ka “Dpei” ïa kata ka Dpei ki buh Lai tylli ki maw ban shet jingshet ïa ki jingbam kat kaba ki kwah da kaba ki thang da ki dieng. Dei hangne la I Seng la ka Longïing Long Sem da kaba ki jer ïa kita ki lai tylli ki maw kum ki “Maw Byrsiew” kata ka mut U “Kpa” ka “Kmie” bad U “Kñïi”. Myn miet ynda lah dep ki kam ki jak baroh, ki ïa shonglang sawdong ka lyngwiar dpei kaba donlang ka kmie U Kpa U Kñïi ki khun ki kti (pyrsa) ki ïalum ki ïathuh la ki khana khana bad bud sa ki jingsneng jingkraw na ka kmie U Kpa ïa la ki khun ki kti nangta bud sa U Kñïi hangne ruh U Kñïi u sngewthuh ba u don ka jingkitkhlieh ban sneng ban kraw ïa la ki pyrsa kiba long ka doh ka snam jong u ba kin ïaid ha ka lynti kaba dei, la ha ka ktien ka thylliej, ha ka pyrkhat pyrdain, ha ka ïaid ka ieng, ban kin ri kyndong la ka akor ka burom jong ka long rynïeng jong ki. Kine kiei kiei baroh ki jingsneng jingkraw kin kynmaw shirta ha ka jingim jong ki wat ha ki pateng ki ban dang wan ba ki la ioh na ki “Sawdong ka Lyngwiar Dpei.”
Naduh ba wan ka niam nongwei (Khristan) ka la pynkylla dur hi bak – ly – bak ïa ki Riti ki Dustur jong ngi ki Khasi kum ban shu ong naduh ka ktien ka thylliej khamtam ka ktien tynrai khasi (lah jan klet) la ha ka riam ka beit, la ha ka jingngeit niam, kaba baroh hi ngi la tyllun sha kata kaba ngi lah jan klet ïa ka jinglong “Tynrai” (Identity) la jong, hooid ngim pynrem ïa kane da ka jingwan iuhkjat ki nong wei nongar ngi la ioh ïa ki skul kiba ai ïa ki jingnang jingstad ba har rukom, naduh ki kam ki jam, ngi ioh ruh ïa ki jingmyntoi shibun eh kat haduh kine ki sngi.
Namarkata, kat kane ka juk ba mynta ka jingroi sted salonsar to ngin ym iïa klet ïa la ka “Tynrai” la jong (Identity) kaba ngi hap sngew thuh shai kdar wat la ngi la ju long kiba jynsur mynsiem ba isynei bieit ïa u nongwei nongar, kaba ka Tynrai yn ym lah ba buhrieh lano lano ruh. Haduh mynta mynne ruh dang don kiba dang bat la ka Niam Tynrai kiba la ju pynlong ïa ka shad sngewbha Shad Weiking kaba ngi ju tip kum ka Shad Suk Mynsiem, shad niam Shad Nongkrem, shad Niam Beh Deinkhlam, bad kiwei kiwei de ki jait jingshad ba ju don ha man la ka jaitbynriew jong ngi, ym pher hangno hangno ruh, kine ki dei kita ki Sakhi Satar ban pynneh pynsah ban pynsngew ha ngi ïa la ka “Tynrai.”
Ha kane ka juk ba mynta ka jingburom ïa la U “Knii” ka lah jan duh noh na ka daw jong kitei haneng, hynrei pat sha ri nongkyndong (Ri jongngi) te ki dang burom ïa U Rangbah briew U Kñïi kaba da i shongkun shisha ka longïing longsem. Ka kamram kaba kongsan tam ka dei ha ki Kmie ki Kpa para ne kynmen kynthei jong ngi ban kyntu man la ka por bad ban sneng ban kraw ïa la ki khun ki kti ba ka dei ka kamram jong ki ban burom ïa la “U Kñïi” kumba ju khot ieit ha la ïing la sem kum Mama, Marit, Madeng, Maheh, khnang ba ka long ïing longsem kan long kaba lait na ki kynrum kynram bad jingthombor kiba nabar.
Namarkata, ko ki Rangbah nga pyrta ïa phi to kyndit bynriew noh ban shim khia ïa kane ia lyngkor ba la buh ha khmat jong phi ba la pynkhamti da u longshuwa manshuwa khamtam U Trai kynrad na jrong ban ieng rangbah na ka bynta la ka jait ka khong la ki khun ki kti kum ka kam ba ha khmat eh, ban pan bor na U Trai Kynrad, U Nongbuh Nongthaw ba un ai ïa phi ka jingnang jingstad ba phin pyndep hok ïaka kamram khnang ba ka pateng bynriew ka ban wan kan kynmaw bad ïathuh khana ba baroh ngin tip ïa phi kum U Rangbah Briew ba shisha bad ba don burom.
