Ka long kaba ai mynsiem shikatdei ïa ki nongïakhun ïa ki eksamin rung kam ha ka Union Public Service Commission, Staff Selection Commission, Railway Recruitment Board, Institute of Banking Personnel Selection, ki tnat treikam jong ka Sorkar Pdeng bad ki shnat jong ka, National Testing Agency, bad kiwei-kiwei katkum ka jingkdew jong ka Sorkar Pdeng na ka por sha ka por hadien ba ka sorkar jong u Narendra Modi ka la wanrah ïa kawei ka aiñ rew ha Lok Sabha ka ban teh lakam ïa ki jingleh thok ha ki eksamin pynrung kam kum ka jinglait tuh ki kot jingkylli bad ka jingmih ki ‘website’ ba shukor, bad katkum ki kyndon jong kane ka aiñ, kiba shah kem ki lah ban shah set patok haduh lai snem ha ryngkat ka jingsiew ïa ka kuna kaba T. 1 klur. Kane ka aiñ rew ka dei kaba la ai kyrteng “The Public Examinations (Prevention of Unfair Means) Bill, 2024” bad la wanrah da u Myntri Sorkar Pdeng, u Dr Jitendra Singh, ha ka Dorbar Mang Tyngka kaba la dep.
Ngi la ïohsngew bad ïohi na ka por sha ka por ïa ki jingshah shukor jong ki samla kiba pyrshang ban rung kam ha ki shlem sorkar bapher-bapher la ka dei jong ka Sorkar Pdeng ne sorkar jylla. Ka jinglait tuh jong ki kot jingkylli hashwa ban sdang ki eksamin ka pynjaboh noh ïa ka jingpynrung kam bad khamtam eh ka pynsuki ïa ka jingïoh rung kum ki samla jong ngi. Ngi don ka jingkyrmen pat mynta ba lyngba katei ka aiñ rew, yn sa lah ban pynduh jait ïa baroh ki jingleh shukor ha ka por ba ki samla ki shong ban thoh ïa ki eksamin bapher-bapher. Kiba bun ki samla ki dei kiba wan na ki longïing longsem ki baduk lane kiba kham duna ha ka jingïoh jingkot. Ki trei shitom miet la bad sngi ban ïoh rung kam da kaba pule kot lane da kaba leit shong ban shah hikai. Hynrei tang ha ka shi khyllipmat, ki jingangnud jong ki, ki shah rong noh ha ka ‘er ïong namar ka jingdon ki nongshukor kiba kwah ban kamai da kaba suk. Kine ki nongshukor ki pyllait tuh ïa ki kot jingkylli lane ki ai da ki kot ki sla kiba thok sha ki nongïakhun eksamin lane ki pynmih ïa ki byrta kiba ïalam bakla na ka bynta kiba kwah kam. Ha ka jingkwah kam, ki samla ruh ki ngop bad ki siew da ka pisa. Tangba ynda la paw pyrthei ki kam shukor, ki sorkar kim banse ban pynpep noh shwa ïa ki eksamin bad ki sa pynlong biang hadien katto katne bnai ne snem. Ka jingduhnong ïa ki nongthep kam ka long kaba bun haduh katta-katta.
Ngi shim ïa kane ka kabu ban kyntu ïa ka sorkar jong u Conrad K Sangma ba kan wanrah ïa kaba kum katei ka aiñ rew ha kane ka jylla khnang ba ki nongshukor kin ngat ha ka ruh nar bad kin shah pynshitom. Ngi la ïohi katto katne snem mynshwa kumno ka la jia na ka jingpyndonkam ïa ka ‘sia lieh’. Kiba bun ki samla kiba la ïoh ïa ka kam, ki la shah weng noh namar ki khlem ïoh da ka hok. Ki don kiba la ïoh ïa ka kam namar ka jingithuh briew ha ka sorkar ne ka jingïadei bahaïing bahasem bad kiba shong shuki ha Secretariat. Ka jingkyrmen jong ki samla ha ki shlem kiba pynbna ïa ki kam kum ka Meghalaya Public Service Commission (MPSC) bad ki District Selection Committee (DSC) ka la nang hiar arsut kat nang ïaid ki snem. Ngim dei ban kynnoh ïa ki nongwad kam namar ki ïohi bad ki mad ïa ki jingshisha ha madan ba ka long kaba jwat ban ïoh rung da ka hok ha ki kam sorkar. Ki la shu lut ka por, bor bad ka pisa tang ban mareh na kawei ka shlem sha kawei pat ban thep ïa ki kot ki sla, hynrei kim ïoh eiei wat haduh ba kin da kut syndon ka rta ban thep kam.
Hynrei lada don noh kum katei ka aiñ rew ba la wanrah da ka Sorkar Pdeng, lehse kan ïarap shibun ban pyntieng pynsmiej ïa ki nongshukor kiba kwah ban kjit ïa ka pisa na ki longïing longsem kiba don ïa ka jingangnud ban ïoh kam sorkar. Ka Sorkar Pdeng ka la sngewthuh ïa ka jingbitar jong ki samla wad kam kiba la trei shitom da ki snem bad ki bnai ban pynkhreh na ka bynta ki eksamin rung kam, hynrei ha ka khyllipmat bakhatduh, baroh kita ki long lehnohei namar ka jingmih jong ki nongshukor ki bym salia ban leh ïa kano-kano ka kam be-aiñ tang ban biang ka pla. Baroh ngi angnud ïa ka jingpynrung kam ka bakhuid bad kaba lait na ka jingshah tuklar ne jingleh shukor. Kiba dei hok ban ïoh, ki dei ban ïoh ïa la ka bhah ka bynta. Ki bym dei, ki hap ban shah kyntait sharud.
Na ka liang jong ki paidbah nongshong shnong kiba don jingkitkhlieh ki dei ban dawa lang ïa kane ka aiñ rew ba kan treikam ha ka jylla jong ngi. Ngim dei ban ailad ïa ka jingpynrung kam na kyrpong ïing. Ka dei ban long kaba ïaid ryntih khlem jingjakhlia ne jingthohbria. Ngim kwah shuh ban ïohi ne ïohsngew ïa ka jingïaid ïew jong ka ‘sia lieh’ namar ka ktah shikatdei ïa ki samla wad kam. Ngim dei ban ailad ba ki samla kin duh ïa ka kabu ban ïakhun ïa ki eksamin ha ka rukom ka bashai bad ka bakhuid. Kam don jingmyntoi ïa ka sorkar ba kan pyrta shla ba ka ngeit ha ka jingsynshar ka bakhuid basuba lada kam lah ban pyni da ki kam kiba tyngeh kum ka jingwanrah ïa katei ka aiñ rew ka bakongsan bha na ka bynta ka lawei jong ki samla.
