Ka Kynhun Sngi – Planet Jong Ngi

Ki Planet ki long ki met- bneng ki bym don jingshai nalade hi, hynrei na ka jingthaba jong ka Sngi kaba ki shad tyllun sawdong.

U Nongsaiñ Hima,1987

“Mano ba shong hangtei ? Don jingim eiei ne em ha kitei ki met – bneng ?” Kum kita ki long ki jingkylli mynta la bun bun hajar snem haba ki briew ki mied la ki khmat bad ki peit ïa ki khlur ha ka sahit – bneng baphyrnai. Don pat kiba jubab : “Nga tharai don.” Kiwei pat, “Ngim tharai ba don , kiwei pat : “Tip keiñ!” Kito kiba tharai ba don, ki pyrkhat ba ki kynja jynthaw baphylla ki shong hangta, ne ki jynthaw aiu – re, kiba kum ki kynja puri.

Ka jubab ïa katai ka jingkylli kan jin da la shu sah um – dum bad kan jia da la kut noh ha ki jubab antad, ne khlem lah jubab satia, lymda ki riewstad saiantis ne ki ‘riewstad – khlur da ka jingïarap jong ki ïit – tyndong ba khlaiñ bor, ki trei shitom bad ki wad bniah synñia sngi ban ioh ka jubab kaba kham thikna U ‘riewstad – khlur uba la trei shitom shibun ha kine ki bynta, u long u Sir Harold Spencer Jones, uba la pynleit la ka jingim ha kaba tohkit bniah ban pynpaw mynta ïa kiei kiei ki baphylla eh kiba u la shem ha ka pyrthei ki met bneng.

Kane ka  Khyndew ba ngi shong, ka long kawei na ki khyndai tylli ki met – bneng ba la khot ki Planet, kaba shad bad kaba tyllun sawdong ïa uwei u Khlur baphyrnai ba la khot ka Sngi. Kine ki khyndai Planet ha kiba ngi ïa don bynta lem, ki shad ki tyllun sawdong ïa kane ka Sngi, bad ki pynlong kawei ka kynhun baphyrnai.Ka met-bneng ki long, haba shu kren kyllum, ar – rukom, ki Planet bad ki Khlur. Ki Planet ki long ki met- bneng ki bym don jingshai nalade hi, hynrei na ka jingthaba jong ka Sngi kaba ki shad tyllun sawdong. Ki khlur pat, ki long ki met – bneng kiba don jingshai nalade hi, bun na kione ki long ki Sngi kiba pynphalang jingshai ïa kiwei pat ki Planet.Ha ka pyrthei met – bneng, don bun phew – lak kine ki kynhun Sngi – Planet kiba ngim don jingtip ei ei.

Kine ki khyndai Planet ha kiba ngi ïadon bynta lem ki ïapher ka jingjngai na ka Sngi. U Planet Merkuri u long uba jan eh sha ka Sngi bad u Pluto u bajngai duh. Hapdeng kine, katkum ka jingjngai tger ter na ka Sngi, bud u Benus, kane ka Khyndew jong ngi, u Mars u Jupiters, u Saturn u Uranus, u Neptune. Ka jingjngai jong kine ki Planet baroh na ka Sngi ki long da ki klur, ki phew – klur bad ki spah-klur mer. Ka jingjngai jong kane ka Khyndew jong ngi, na ka Sngi ka long lajan shiphew – klur mer. Namarkata, katkum ka jingjan ne ka jingjngai ba ki don na ka Sngi, ka shong ka jingshit bad ka jingkhriat jong ki. Ha ka jaka kaba jur ka jingkhluit ne kaba dait eh ka jingkhriat, ym lah ban khmih – lynti ban don jingim eiei. Ka jingkhluit ka pyningkhong, bad ka jingkhriat ka pynduh ïa ka jingim.

Sawdong kine ki Planet, don ka haw – haw kaba ker tawiar ïa ki, ha kaba don bun jait ki kynja jynhaw ba la khot ki gas, kiba ïarap ïa ka jingim ne kiba long bih ïa ka jingim. Ka jingstang bad ka jingksah jong ka haw – haw kaba sop ïa ki Planet, ka shong ha ka jingrit ne ka jingheh jong ki. Ki Planet ki barit ki kham duna ka haw – haw namar ka bor tan jong ki ka duna, kumta, ki duna ruh ïa kito ki kynja jynjaw kiba lah ban ai jingim. Ki Planet ki baheh pat, ki jur than ka haw – haw namar ka bor – tan jong ki ka jur shibun, namarba ha kane ka haw jong ki don bun ruh de ki kynja bih, ki kynja jingim kim lah shan.

U Planet Merkuri, nalor ba u jan eh sha ka Sngi, u long ruh u barit shibun haba ianujor bad kane ka khyndew jong ngi. U shit than bad um don ka haw – haw ka babiang ka ban  lah ban kyrshan ïa ki kynja jingim, lada ki don ha u. U Jupiter, u Saturn, u Uranus bad u Neptune ki kham jngai na ka Sngi bad ki khlain heh bun shah ïa kane ka Khyndew jong ngi. Nalor ba ki jur than ka  haw – haw kaba don bun ki kynja jynhaw bih, ki long ruh ki bakhriat. Kumta, ha ki ruh ym lah ban khmih – lynti ban don ki kynja jingim. Shaphang u Planet Pluto, ym pat don ka jingtip kaba kham thikna. Ka jingjngai jong u na ka Sngi ka long lajan sawspah – klur mer, u long u Planet uba dait – thah shibun, ha uba ki kynja ba-im kim lah ban shan satia.

U Benus bad u Mars ki kham don ka jingïajan bad ka Khyndew jong ngi, la ym ha ka jingrit jingheh, hynrei ha ka jingjngai na ka Sngi.Ka lynti kaba kane ka Khyndew ka shad tyllun sawdong ïa ka Sngi, ka long hapdeng u Venus bad u Mars. U Planet Venus u la jan mar – ïatan ka jingheh jingrit bad kane ka Khyndew, ka bor – tang jong u ïa ka haw – haw ka duna tang khyndiat ïa ka jong ka khyndew, hynrei namar ba u kham jan sha ka Sngi, ka jingkhluit jong u ka kham jur bun shah ban ïa ka jong kane ka khyndew. Ka jingkhluit jingshit jong u ka palat ïa ka pud – khluit. Ka haw – haw jong u ka btiar da ka jingkhluit, ka ‘er – ïong, ka ‘er – langthari kim ju sangeh ha ka sla jong u. Kumta, ym lah ban tharai ba kano kano ka kynja ba – im kan lah ban kharoi ha u.

Ka jingheh jong u Planet Mars ka long tang kumba shiteng na ka jong ka Khyndew jong ngi, bad u khamsting ruh de. Kumta, ka bor tan jong u ruh ka duna ban ïa ka jong ka khyndew. Ka haw – haw jong u ka duna katto katne ki kynja gas, bad ka jingshit jingkhriat jong u, ka imat ba ka biang na ka bynta ki kynja baim, la ka kham khriat shibun ban ïa ha kane ka khyndew. Kit duh jong u, sha khlieh bad sha kjat, ha ka por tlang ki paw kumba ki tap lieh, bad ha ka por lyiur, kane ka jinglieh ka kham duna bad imat ka ran sha ki tduh. Kane ka lah ban long ka kynja ïor ne thah. Ka sla jong u pat, ka khylla – rong man la ka teng, na ka bajyrngam sha ka basaw – brut, kumba jia ha kane ka Khyndew jong ngi, katkum ki aiom. Kane ka jingkylla – rong  ka pynpaw ba imat don ki kynja jynthung kiba mih ha u Planet Mars, bad ka um kaba par kylleng ka sla jong u, na ka jingum jong kata ka ior ne thah, ka pynkhie – im ïa kito ki jynthung. Ym lah ban ong ba don ki kynja – mrad ne kynja – briew kiba shong hangta, kumba don ha kane ka Khyndew jong ngi pynban ka jabieng – briew kam shongthait. Ki saiantis mynta ki nangïaleh ir – shi – ir ban  tih bad ban ngam jylliew ïa ki jingmaïa kiba kum kine, bad ki nangshem buit ban shna ruh ki ïit – tyndong kiba kham khlaiñ – bor bun shah.

Khlem pep lah ban don ki kynja khniang kiba mih na kine ki kynja jynthung, khamtam na ka jingpyut jong ki.