Da u Bah C. Jyrwa, U Nongsaiñ Hima, 1990
Dei u Blei nongbuh nongthaw uba la seng ïa ka kam shongkha shongman, ha ki jingthaw baroh ha sla pyrthei. Ka shongkha shongman ka dei ka tynrai jong ka longïing longsem ba u khun bynriew shi snieh ka mariang. U Blei u la thaw ïa ka kynthei bad u shynrang ban bynta ïa ki mar kylliang ka jingïadei ha ka jingieit. Ka saiñdur jong u nongbuh nongthaw lyngba kane ka jingieit, ba ba ki arngut kin pynmih ki symbai ban pyndap ha ka snieh ka mei mariang. Ha kajuh ka por la ai pura ïa kata ka jingieit, ba ka kynthei kan shaniah ha ka jingpynïaid u shynrang, bad u shynrang pat un shaniah ha ka jingpynïaid jong ka kynthei, baar ïarap mar kylliang ha kaba kynshew kyndiap na ka bynta ban pynkhie pynsan ïa kita ki symbai (khun) ba ka rukom kaba dei. U Nongbuh bynta sam bynta ym shem la saiñdur ba yn kam trai u shynrang ne ka kynthei, hynrei u kwah ka jingim shi sur ha u tnum u tyndai ba ki arngut kin don ka jingieit lang, bad bud sa ka imlang bad ki khun ha ka tip ïing, tipkur, tip briew bad ka tip blei ruh.
Ka jinghiar ka jaidbynriew Khasi ne kano kano ka jaidbynriew, kam da shong eh ha kaba ai jait sha ka kynthei ne sha u shynrang hynrei ka shong ha ki arngut shi jur, ban pyndonkam, hok katkum ka sap ba la ioh na U Blei ban tei ha ka Akor, bad kumjuh ruh ban tei ha ka long spah, khnang ba ki symbai (khun) kin bud ïa kata ka jingieit ba ai da ki kmie ki kpa ha ki barabor kano kano ka jaidbynriew ka hiar kyndan noh na ka longbriew da bun ki khep, hynrei shu shim noh tang kawei ka tynrai kaba long ka longïing, haba ki arngut ki ïa poikha, ki khlem da tai sani ba katta ka jingieit kan lam shaei. Lada kane ka jinglong ki arngut ka don ka jingieit ba janai, ba la saiñdur da u nongbuh bynta sam bynta, kan wanrah sha ka jingieit, lyngba ki kmie ki kpa bad ki kñi, hangne kan don ka jingshaniah ym dei tang u shynrang sha ka kynthei, ne ka kynthei sha u shynrang, hynrei baroh shi ïing shi sem ka don ka jingshañiah ha ki longkpa ba kin shimti ban pynïaid ïa ka spah ba la buh la seng ki kmie ki kpa.
Hynrei ha kane ka juk mynta la iohi ba ka shongkha shongman la shu shim tang ka jingpynhun ha ka jingthrew jong ka doh, ym don shuh ka tieng burom ïano ïano ruh, wat ïa ki kmie ki kpa ruh ym da salia shuh, te hangno pat yn kynjoh kñi. Naduh nangne hi ka la lam sha ka jingsynjor, ba ki khun jong ngi kim shym la ioh ïa kata ka jinghikai ba dap pura na la ki jong ki kmie ki kpa, te sa don bun ki Khun rei, khun khlem kpa, bad wad ban pynduh noh ïa u symbai ba la pynmih ruh khlem sang. Ki khun ki la shu ïaid la ka lynti khlem da ioh ïa ka jingïasyllok na ki kmie ki kpa bad ki kñi, ki ban lam sha kata ka jingieit ba pura. Kane ka jingieit ba pura ka sdang na ki kmie ki kpa, sha ki khun. Lada dei ki khun kynthei ne khun shynrang khlem don ka leh shi-liang. Pateng la pateng ka wan bynshet kane ka synjor ha la rympei, te khatduh ka paw shabar jong ka jaitbynriew. Ka daw baar jong ka jingsynjor ka long ba la ïa bud tynneng, ïa ki jinghikai jong ki saw lyer, ka bym dei kata ka niam shi ïing ba u longkñi un kit un bah lyngkot ïa ka burom ka ijot ka longkur. Naduh ba duh ka niam Risham baseng u longkmie ha rympei, ym don shuh ka tait kur tait jait ïa ki nongbymman. Kumta ki kmie ki kpa, ki kñi kin shu dem ha ka mon laitluid jong ki khun ki pyrsa, te na kawei ka por sha kawei pat ka por ki riti ki dustur baroh ki kylla mulot.
Ki kmie kum ka kur :
Katkum ki riti dustur jongngi ki khun Khasi khara, dei ki kynthei ki ban kup ïa ka burom jong ka kur, bad ka jaitbynriew lada ki kynthei kin die tad noh ïa lade shimet ym dei, hynrei ïa ka kur ka jaid bad ka jaitbynriew baroh kawei ka jah burom ha ka jaitbynriew, dei namar ki kynthei kim shym la thew la woh bha ïa la ki jingkam kjat ne ïa ka shi kyntien kren, la shu pashat kat shaba lap. Teng teng ki kynthei jong ngi ki sngew meng ba tang manga, ym donkam shuh ïa ki kyntien sneng jong ki kmie ki kpa ne ki kñi, ki shu ïaid kulmar kat shaba lam ka khmat, khlem pyrkhat ba ki dei ki nongkup ïa ka burom jong ka kur ka jaitbynriew. Bad ki shim briew ruh kat shaba lap, khlem da don shuh kata ka tieng burom ïa la ka kur ka jaid. Bad kin pyrkhat ba ka long ne em ka jingieit janai ka ban long pura katkum ka saiñdur u nongbuh nongthaw, ban long ka jingkup burom, bad ki kur ka jaid donburom. Haba ki kynthei kin ri ïa la ka burom kum ki nongbat ïaka kur jait, te ka jaitbynriew u hynñiewtrep kan don burom. Dei ki kynthei ki ban ai burom ïa ki longkñi, namar ma ki ki dei kita ki nonglum ïa ka pyut ka pyat jong ka kur. Pynban lada kim nang ban ri burom, ki long ki nongdie duh noh ïa la ka longkur bad ka jaitbynriew, te u soh aiu yn ioh kheit satang ka ioh khun rei, bad khun khlem kpa.
Ki longkpa : U Blei nongbuh nongthaw ïa ki longkpa u la thaw ha ka jingdap shynrang ha uwei pa uwei u longkpa, ha la ka buit ka bor, la ha ka rynïeng ryniot, la ha ka main shynrang, la pynkup shisha ïa ka kupar bah ryngkap, ban ñiom ïa ka rai eh rai dam, ban peit ïa ka liem ka lup ba ka long kur, la ha ka thma ka ktien, ban ym shah ïa u dusmon ban bom tyrnem halor ka longkur long jait ne ïa u suit lam reng u ban pynjot pynpra ïa ka temple kordor jong ka kur ka jait. Hynrei la wan bynshet pynban, u lyoh khyndew uba tap lup ia ka main rangbah ban ym lah shuh ban kynjoh sha duwan jingkñia ba la dkut u sohpet blei na ïing kur. Kumta ka maiñ shynrang ka per luiñ ha ïing kur, shu sah padei ha shiteng riat, khlem kiew bad khlem hiar shuh. Namar ka la don ka leh shi-liangkhmat na ki kmie ki kpa bad kumjuh ha ka kur ka jait. Kumta ki Luiñ jingmut ki sngew meng bad sngew sangsot ïa la ka rynïeng, haduh ïa la ka rynïeng, haduh ba la lah ka khyrwait khaw ïa nga bad kaba kit ba bah ha ka jait jong ki briew. Namar la sngewpoh dor ha ïing kur, te sngewrem ban tur ha ïing khun.
Pynban kam long kumta, haba u Blei u la thaw lang kynthei bad shynrang da ka jingieit u la aiti ha ki ar ngut ban don ka jingieit ba janai, ban pura ka longbriew ban lam ha ka burom bad ka akor, bad ka main shynrang, ban shimti ïa kane ka pateng jingblei, kum u trai ha ïing khun ym u mynder, hynrei u kpa. Hynrei u shynrang u bym don kata ka kup bah ryngkat um sngew mynder wat haduh kit jinglong tymmen. Dei na kum kine ki jait rangbah ki ban pynbaji la ha ïing kur ne ïing khun, namar sngew poh dor ha ïing kur sngew poh dor ruh ha ïing khun. Toi ba ka jingshisha shisien ba ngi ki shynrang, ngi la jied ïa kano kano ka kut shadem jingieit, ngi la dei ban pule bha, bad sa ïa ithuh kmie kpa ne kñi kum ka dustur ban ioh dang ïa ka jingieit janai bad pura. Hangne dei shisha ka rai kut la da duk ne riewspah, lada shitom na kyrduh, nga dei ban shimti ïa ka lyngkor longkpa. Shisien ba la rai kut ka la long kaba bha lang ym jong ka kynthei ne ym jong u shynrang hynrei jong ki symbai (khun) pateng ban sa wan. Hangne ka dei saiñdur jong U Blei nongbuh nongthaw ïa ka jingieit ki ar ngut, da la jingtip kmie, tip kpa tip kur, ka wan ruh ka burom briew bad ka leit sha ka burom blei, la ha ka kur ne ka jaitbynriew, hangne wan mih sa ka meikha lyngba ki niam la seng u longshuwa, ban ioh ki kyrkhu ka kyrdoh na ki arliang kñi jong ki meikha bad ki khun kha.
Ki kynthei ki aiti ïa la ka kut shadem sha ki shynrang, da kaba ong khie leit ïathuh sha ki bahaïing jong phi, shuwa ba phin pynkup rongksiar ïa ka per syntiew jong nga, ha ka juh ka por ban shimti ïa ka jingdon jingem jongnga baroh (pynïaid).
Nga bad ki bahaïing jong nga mynta ngin siang la u shylliah ban ioh ïuhkjat ma phi sha tyngkong ïing jong nga, bad phi pat to kner ïa ki kti ban shimti ïa u moina bad ïa ka ruh jong u (jingdon jingdem). Lada ngi ki shynrang ngi sngewthuh bha ïa kane ka dor jong ka jingieit, da lei lei ngin ym sngew nongwei ha la ïing khun, hynrei ngi long ki kynrad. Ngi sngew donbok ba ngi don ha ki riti dustur ban long kynrad ha ïing kur bad kynrad ha ïing khun. Namar kata, kane ka riti ka dustur ruh ka long kaba bha, dei satang kumno ban nang pynjanai ïa kane kaba la long, ban ker ban da ïa ki nongpynjot pynpra. Hynrei lada ngi ki shynrang ngin im tang ka buaid tanglang te lada kylla jait ruh mih pailin ka kur, bad ka jingpura kam ju don kane ka jingieit haba la im ha ka buaid tanglang. Hynrei haba sah kumne ruh la nang ioh khlong na ka kynthei, ban suwari ha pyrthei. Namar kat kaba bha ba ngin kiar ïa jingsniew, bad pynneh ka tip kur, tip kha, ka tip Blei bad ban sngew trai ha ïing khun, wat lada duh noh ka niam ha ïing kur.
