Ka ai jait kmie, ka dei ka tynrai blei bad ka tynrai longbynriew ha pyrthei

U shynrang um ju don sai sohpet, hynrei u dei tang u nong ai symbai, lada dei u symbai ba bha, ne u symbai ba sniew ruh.

MR. C. JYRWA

(Ba bteng)

Ngi dei ban pule ruh naduh ki sim, ki phlang kynbat, ki mrad ki mreng, u kynrad u la pynshong ryntih lang hangta, naduh ba pun ba kha haduh ban da mih pyrthei, ym dei jong ki shynrang, katkum ka aiñ jong ki shynrang, katkum ka aiñ jong ka Mariang (Natural law) kynrad. Lah ban pule ruh u nong wad ïing thymmai (lok), ym dei ka kynthei, hynrei dei u shynrang. Kito kiba kubur ai jait shalade kim dei kita ki shynrang saiñkur, pynban ki dei ki nong pihuiñ kwah burom, kwah spah, bad shun kur, isih kur, kwah kñieh lut ïa ki jingdon jingem ba la seng ki kmie ki kpa na ka bynta ki khun.

Ka jingbeiñ jingkhoh,ïa la ka kmie nong pun nongkha, bad ïala ki para pyrsa, dei ka jingtim katkum ka riti saiñdur jong u kynrad ha poh ri lum Khasi Jaiñtia. Hangne ka paw ka jingñiew beiñ ïa la ka jong ka kmie nongkha,bad ka hukum blei,kumta nga sngew ban ong to ngin pynjrong ïa la ki jingmut tipthuh jylliew, ban lait na ka sang ka ma, bad ban lait na ka kup muna, khrong ha surok ban ym jah burom ka long bynriew Khasi. U shynrang um ju don sai sohpet, hynrei u dei tang u nong ai symbai, lada dei u symbai ba bha, ne u symbai ba sniew ruh. Ka kmie ka dei ka nong-ai jingim ha la ki khun, namar ka donlang bad u kynrad, ban pynkyrsoi ïa u sai jingim, ïa ki symbai, ba la bet dano dano ruh lada dei u symbai baim bad u symbai bym iap ne u symbai ba sep ruh ka kynthei ka lum lang, ban saiñdur jingim na lyndet.

Ka kmie ka dei ka jingthaw ba phylla bad ka long ruh kaba kham khlaiñ bor ban ïa u kpa. Namar ka kmie, wat la ka armet, pynban ka lah ban bah wait mohkhiew, kan noh sha kper ne pynthor, ban puh ban dain, nalor ki kam ïing, kam sem bad ka trei khlem salia ei ei. Ka kmie ka hiar sha pynthor ban pynshngain lem ïa u kpa ki khun. Te ban ia nujor hapdeng ka kynthei, bad u rangbah, ngin shem ba uta u rangbah 12 bor u long uba kham tlot bor pynban ban ïa ka kynthei.

Lada ngam jylliew shuh shuh, ngin shem barabor, ba ki khun ki kham ieid ïa ka kmie ban ïa u kpa. To ngin ïa pule khyndiat shaphang ki mrad, hato ki wad ia u kpa ne ïa ka kmie. Haba pule ïa kane, ngi shait iohi ba ki khun ki wad sha la ki jong ki kmie, khnang ban ioh buiñ, ym sha u kpa u bym ju ai buiñ ne u bym lum bym lang ïa la ki khun. Ka um buiñ jong ka kmie, lada dei ki mrad ne ki briew, u dei u khaw ba u sai jingim, ban the song ïa kata ka jingieit sha la ka jong ka kmie.

Kiba ai jait sha u kpa, ka dei ka jingniew beiñ ba khraw ïa uta u sai jingieit, lyngba na ka buiñ bad jingjynjar jong ka kmie. Kane ka rukom ioh ka pyni ïa kata ka jinglong u khun jynreiñ. Ka dei ka jingpihuiñ bishni, kwah spah klun la lot, bad ba palat hukum jong ka Mei Mariang (Natural Law). Ban bud tynneng ïa ka pyrthei, bad die duh noh ïala ka tynrai, ka dei ka hukum blei, ba la hiar, bad hikai pateng ha pateng da ki spah bad hajar snem (ki kulong snem). Kiba ai jait kpa, ki dei ki nongñiew beiñ kmie bad baroh ka long kur long jait. Ki dei ki nongdie duh ïa ka thymmei jong ka lei long kur. Kiba ai jait kpa kim dei ki Khasi, lada dei ki Khasi, balei ki thad rong ïa la long kur long jait ha sla jong ka pyrthei. Ka lariti kheiñ kur u Khasi, ka dei hi ba la saiñdur saiñdar da u nongbuh nongpynlong (kynrad) ha la ki longkmie. La nang iohi wat ka pyrthei phet lok, ïa knieh khun hapdeng ka kmie bad u kpa hapoh ïingsaw ïinglieh, bad bun hi ki longkmie ki jop, bad ki ri hi ïala ki jong ki khun ki kti. Ngi ki khasi, ngi dang donbok shibun, namar ba ngi dang pynneh hala i nongrim tynrai, ba la ohdur hi da u kynrad, ba ka jait kan long jong ka kmie.

Ki khun 50p (shipiah) kine kim don Meikha namar kata u sai teh sai khum mei kha ha ka sneng ka kraw la sloit noh da ki ar dustur, lymba na u kpa. Bunsien ki kpa khyllah ki shait mih beit ba kata ka Meikha, meikha ym donkam. Ka jingibeiñ kur kynthei, ka dei kata ka pyrsat mynsiem da ki saw lyer, ba yn dup ïoh kurup lum spah shimet marwei. Ki khun ba la ai jait kpa, ki khih jingmut, namar ha ki la don ha ki ar riti. Bunsien shait ïohsngew hana haba ai jait kpa ban roi ka spah ka phew. Pynban kane kan wanrah sha ka ïa knieh spah, ban ïa tyngkhuh bad la ka lei longkur hynrei kynjai ha ka suk, lada duk ne riewspah, namar  ki ap bad shah ha ka jingkynoi jong i mei. Tharai ka jing-ai jait sha uta u Kpa, u bymsuh bymthar, bym ai buiñ ai kah, bad uba khlem kha, hato ïa sngew trai ei ïa kata ka kur kpa, ne kumno, phi ki khun to sa da ïa bishar bha. Kane ka pynkhot lamwir jong u kpa sarong, haba kut yn shah ibeiñ kylla kha ma kha, hapoh ka pyrthei khasi, khamtam ha ka lei longkur.

Haba ka wan hiar pateng ka kheiñ jait kmie ka ba ngi la lah ban pynneh da ki hajar tylli ki snem, namar ka dei ka saiñdur jong u kynrad, ha ka long bynriew Khasi. Namar ka kmie ka ap beit ïa kata ka jingïeng rangbah jong u kynrad na jrong, ban aiti sha ka kmie na tbian, khnang ba yn roi ka long kur long jait, ha ka jingtip khun kha bad jingtip Meikha. U kynrad najrong u ïa snoh rdin bad la ka kmie ba kha, ym bad u kpa bym kha. Ka kmie mar ia dep kha, ka pyiar la ki kti ban thum bad ban ai buiñ ïa la i khun. Khnang ba yn pynsuk ïa la i khun, i da aiti met bad mynsiem, bad i tip ruh kumno ban ai bam khnang ba i khun in koit in khiah, in khlaiñ in heh. I long ruh iba kloi ban aiti la jingim na ka bynta ki khun, khlem jingsalia ei ei. Ka kmie ka sngewthuh biang biang ba ki khun ki dei ka doh ka snam jong la jong, bad ym lah ban jngai na ki, khlem ioh syrput syrpai, ban pynthiah pyndem, ba yn ioh ban trei kam. Kumta ka shi kyntien ban ong beit ba ka kmie ka dei ka Blei ha pyrthei.

Ka Mei Ramew – u kynrad nongbuh nongpynlong, u da sei bor bah na lyndet, ban pynim ïa ki jingthaw ba im baroh, ba kin im, kin khih ksar, ban krieh hapoh ka Mei remew. U kynrad u la pynlong ruh ia ka meiramew, ba kan long ka nongkynsoi ka nongri nongkdup hapoh jong ka lada dei u no uno u jingthaw, khlem don jingwit eiei, namar ba uta u nongpynlong (kynrad), ym ju jngai na ka, hynrei u don ryngkat lang bad ka, ban long ka nongpynim ïa baroh lang. Baroh ki jingthaw baim, ki im suk na ka Mei ramew, bad kin leit phai noh sha ka Mei ramew. Ka Mei ramew, ka dei ka kmie, ka pynmih hi, ka pyndap pynbiang ruh ma ka, ka ai jaka shong jaka sah, bad baroh ki ïuh kjat halor jong ka, ka lum ka lang ruh ma ka, bad baroh kin leit phai noh sha ka, namar ma ka ka dei ka trai jong baroh ki jingthaw baim. Ka Mei ramew ka dei ka tynrai jong ka jingim, bad ruh ka tynrai jong ka jing-iap. ïa baroh ka lum ka lang bad kudp ieit khop hapoh jong ka, namar ka la sain dur hi da u kynrad, ïa baroh ban long kumta halor ka jingbym janai.

Ai jait kmie – baroh ki briew ha pyrthei ki kham noh jingieit sha la ki jong ki kmie, namar ba ki don ha ka, ka sngewthuh maïan, ba ka kmie ka dei ka blei ha pyrthei. Ka kmie kam don jingïapher eiei bad ka Mei ramew, ka kmie ka kyrsoi jingim, lada khun kynthei ne khun shynrang ruh, hapoh kpoh jong ka, ha baroh ki 9 bnai kynthih. I khyllung haba i don hapoh kpoh jong ka kmie i plung i khlaiñ namar ka kmie ryngkat bad u kynrad ki bsa ia i. Ka kmie ka dei ka blei haba paw hapoh ka pyrthei, katba u kynrad u kyrsoi jingim na barieh ban ai bor ïa ka kmie, kum ka doh ba kan ym jynjar haba baroh kine ki 9 bnai, haduh ban da kha. U nongthaw um ieh jyndat ïa ka marwei, pynban dei ma u na lyndet, ba ka kmie kan suk khlem jingkhuslai wat hapdeng kine ki 9 bnai ruh, haduh ba in da kha syndon ha pyrthei, yn da la dep kha ngi iohi tyngkhrein ba u sai sohpet jong u khyllung, u ïa snoh lang bad ka kmie. Hangne ngim lah ban buhrieh, ne len ia kato ka long trai ki khun bad ki kmie, namar ita i khun i dei i bynta long trai jong ka kmie hi, naduh kpoh wat ynda la mih ha pyrthei. Kumba u kynrad u don ryngkat bad ka mei ramew, u don ryngkat ruh bad ka kmie ha pyrthei.

U kynrad u dei ka jingieit, bad da kane kajuh ka jingieit, u la sam bynta ïa ka mei ramew, bad ha ka kmie,ban kynsoi jingieit ïa baroh ïa ki symbai ba hap ha ki.

Bad kita ki symbai, ki im, ki plung bad ki ïa shong neh ha ryngkat bad ka Mei ramew, kumjuh ruh bad la ki jong ki kmie ba kha. Hangne ka pyni ia ka jingieit jong kita ki symbai, ha la ki jong ki tynrai ba ki mih, ki heh, ki san ha ka jingai buiñ ïa ki, mynba dang lung haduh ban da heh, mynta ngan phai pat ha ka shong-kha shongman, ba haduh mynta, ngam pat iohi ba ki kynthei, kin leit tyrwa ïa lade sha ki shynrang, lane ba ki kynthei kin leit tyrwa jingieit sha ki, ban ïa shong kha shongman. Baroh hi naduh u khun bynriew, ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, dei hi u shynrang uba tyrwa jingieit sha ki kynthei briew, ban ia shongkha haba la biang ka por. Namar ba ïa ki jingthaw ba im baroh la synshar bad pynïaid ryntih hi da ka aiñ jong ka Mei mariang (kynrad) ban long ryntih ha kata ka dur long trai baroh. Ki thei bha briew ïwbih lymphuiñ, ki don ka hok ban pdiang ïa ki symbai ba wan pynhap u shynrang, khnang ba yn heh ka long kur long jait ha pyrthei. U shynrang ruh u don ka hok ban ai ka juban jingieit sha ki kynthei, ban ïa doh long snam, ha ka juh ka por ban tei ïa la ka longïing ba thymmai ryngkat ki khun ki kti kumba la oh dur da u kynrad ha baroh ki jingthaw ba im.

Ai jait kpa – Ka jingai jait kpa kam shong hok bad kam dei hok ban pynlong jait ïa ki khun sha ka jait la jong, namar ym don saisoh pet ban ïa snoh bad u kpa, lait tang bad la ka jong ka kmie ba kha. U rangbah ynda ula phuh bha u syntiew, kata hi ka la pynkhohrih ryndei, ban ioh leit san symbai noh shano shano, kat kaba ïa dei dur dei dar, kumba la saiñdur kumta da u kynrad hi, ban mih noh na la ïing kmie, ban wad saw dong pyrthei ïa la iba ieit – (Math 9 : 3 – 9)

U shynrang barabor, u ju thok pynngop ïa ki thei ïwbih da bun ki syrtap, bad u long u nongshukor im im peit peit ïa ki kynthei, hynrei hadien u ïeh noh ïa ka. Uba la don lok ruh u thok ba dang sotti haba jnai shnong. u shait pasiaw jingieit ïa ki thei rymmuiñ samla, ban pynjot ei ïa ki kha ma kha,bapli ki thei, ki la shu ïa armet ei, namar ki long tlot bor, bad ka pyrkhat ban kohnguh beit ba la wan kynih u rang./ Pynban ki jingkular ki rang ki long tang ban bret symbai pynarmet ei ïa ki thei. To da sumar ho thei ïa ki rang jlah poiei, ba ioh sngewsih hadien, lada don ki rang kynih, to ïathuh beit beit shwua sha imei ipa, sha ki mama, ba yn ioh ban twad jingmut shuwa ban ïa poikha, khnang ban lait ka ioh khun rei. Kam long ïa baroh ki rangbah, hynrei kiba bun hi, kim long jlah khongpong namar ki pyrkhat ïa la ki jong ki hymmen para ban ym jia kumta.

U shynrang uba kheiñ dew thala ïa la ki hynmen, para bad la ka jong ka longkur longjait kynthei la jong shaphang ka ioh khun rei, te u dei u nong pynpait pynpra ïa la longkur, ha ka juh ka por ïa long kur jong ka hok. Namar la jyllei palat kita ki rang khlem reng, kiba leh palawan bha ktien, lah bha briew, te kine ki jait jinglong kin pyrwa ei ei, lada ki kur ki ioh khunrei khlem kpa, la kur la jong na kur jong kiwei ruh.

U shynrang barabor u dei u nongshet nongphon ia ki long kynthei. Teng teng ki ak kum ki pulit ar ne 3 khlur shu thied na ïew, ban pynbiej ïa ki thei ïwbih ha ka juh ka por ki shait thok ba trei hapoh ophis sorkar, hana ba long ophisar. Tteng teng ki phong jain shipai, bad ong ba nga trei shipai, te ki thei lymphuiñ ki la shu ngop, bad shu ïa ngam noh ha ka thwei jingïadohieit, khlem tip ïing tip sem, hangne hi bapli ki la shu jot, khlem ri khlem sumar ïa ki wat ki nongtuh kloh pla ruh, ki nang bha ïa kine ki rukom pynjot jaitbynriew. Kumta ko thei samla da husiar wat ngop madei, khamtam ki soh shnong, lymda ym pyntip shwa sha kiba haïing hasem ban twad jingmut lada dei shisha ne em, kumba kren bad leh ophisar na surok surok.

Teng teng wan jia ruh, ba ki nongdih bhor muttop, ne nongdih drok ki ju burieh ha khmat ki thei lymphuiñ, ïa kita ki jingmlien, ban pynngop ïa ki bapli ki thei shibor shi buit. Hangne te a baphi ki thei rymmuiñ ki la shu ngop ei kha ma kha, ha ki  dieng byllan shem pap marwei hala marwei, shi ïing shi kur la shu ïa suhsat lem ïa kata, namar la shet u longkpa tahlep.

U khar lieh u khar ïong, u sngewtynnad bha ban im ne wan shong jahthait, namar ki ong ba ka Meghalaya ka dei ka kper syntiew, tang shi pela sha la ioh ban ia rymmuiñ kai. Sa ki thei rymmuiñ ruh ki ïa wiat rymmuiñ sngew meng ba haba ki dei ki aktor. Tang la ioh dkhar ki sngew ba tang ma nga ba ioh aktor. Teng teng ki pynshoi ruh ïa kiwei, ba lah u aktor ban para khasi. Ai bapli ki thei rymmuiñ ki la ïa ngop lang, hynrei kim bna eiei, ba un long u nong tan suki ïa ka spah longkur (nongtymmen), ym dei tang kata don kiba la ngat wat haduh ka jingiap. Kumta lah ban ong ba kata ka jingjied aktor, ar shah ka jingshah shet shukor. Kane ka dei kawei ka jingïapait ïapra, hapoh longkur namar kaba ia dei bad ki para arkmie la ïa long arliang jingmut, khamtam eh haba ïa dei bad ka kur, u kpa dkhar un batai khamstad, ba ym don kam kur, bad ka kur aiu kata kin ong. Ki khun kpa khasi, bad ki khun kpa dkhar kin ym ïa peiphang eiei namar la phiah ïa ka longkur ha ki ar riti, dkhar bad khasi, hangne hi sa wan mih ka kyntien sa ïa ka khun shipiah yn sngap leh aiu ïa ki.

Baroh ki jingthaw ba im ngi shait pule, ba ki jingthaw shynrang ki leit wat jingieit na kino kino ki tiew ïwbih, ban ioh long ka mynsiem jingieit bad ban ïa sngewbha bad ka.

                                                                                                     (Yn dang bteng)