
D H Kharkongor
Nga ngeit uba bun u tip shai bha uei uta u Aadhaar bad ruh ïa ka jingthmu ka jong u, kumjuh kumba ki lah ban sngewthuh shai ba balei ba ki don kiba khohñioh ban don ïa uta u Aadhaar, uba dei uta u jingpynithuh bad ruh u jingpynshisha uba kyrpang, da ki dak jingkheiñ kiba don baroh lang12 (khatar) tylli ki dak jingkheiñ. Ha ka ktien nongwei u Aadhaar u dei u ’12 (twelve) digit Unique Identification Number’ (UIN).
Ha kaba ïa dei kyrpang bad u Aadhaar ba nga kubur bad ka jingong ka jong u Symbud Myntri Rangbahduh jong ka jylla ka jong ngi, uba dei ban khmih ban peit ïa ki kam pohïing, ba ka Sorkar kam shym la pynbor satia ïa ngi u paidbah, uba dei u nongshongshnong jong ka Ri India, ba ngin ïa pynrung kyrteng Aadhaar ne don ïa u Aadhaar. Kumta lah ban ong ba ka Sorkar kam shym la pynbor hynrei ka shu kynto lane pynshlur ïa ngi u paidbah ba ngin ïa pynrung kyrteng Aadhaar, ïalade, na ka bynta ka jingmyntoi ka jong ngi hi. Lah namar kata ban ong ba ka Sorkar ka shu pynsngewthuh ïa ka jingmyntoi kaba ngi u paidbah ngin ïoh pdiang na ka jingdon ka jong ngi ïa u Aadhaar lane ba ka shu pynsngewthuh ïa ngi ïa ki jingduh jingmyntoiki jong ngi hi na ka jingbym treh ka jong ngi ban don ïa u Aadhaar.
Nga da kubur ruh de bad ka jingong ka jong u, kum u Symbud Myntri Rangbah jong ka Jylla, ba ka Sorkar kam lah ban pynbor ïano ïano ruh ban pynrung kyrteng Aadhaar, kata, lada ki sngewthuh shai ba kam long kaba donkam ïa kiba kin don ïa u Aadhaar. Kum ka jingbynrap ïa kata ka jingong ka jong u ba kita kiwei pat de, kiba sngewthuh shaikdar ba kim donkam ïa u Aadhaar, kim dei ban bishni lane ban pihuiñ ïa kat ki jingmyntoi ba kiba don ïa u Aadhaar ki ïoh pdiang. Kim dei ruh de ban sngewpangnud ne ban sngewbynñiaw ba balei ba ki pat ki hap ban duh noh ïa kita ki juh ki jingmyntoi.
Ngin ïa phai noh sa sha ka jingjia kaba dang shen ha North East Indira Gandhi Regional Institute of Health and Medical Sciences (NEIGRIHMS). Nga ïaroh ïa ka jingpynrem bad khamtam eh ïa ka jingmana kaba tynneh ka jong u Symbud Myntri Rangbah, uba dei ban khmih ban peit ïa ki kam pohïing, ïa ka ka Hynñiewtrep Youth Council (HYC), kata, halor kato ka jingthmu bad ka jingpyrshang ka jong ka ban khang khyrdep jubor ïa ka Director’s Administrative Block jong ka NEIGRIHMS. Kum ka jingpynkynmaw ba kata kaei-kaei ka mih na ka jingbymhun jong ka HYC ïa ka jingpynrung kam ‘Nurse’ hapoh NEIGRIHMS. Kaei kaei ka bymdei ban jia lymda don napdeng ki bym ïoh ïa ka kam ‘Nurse’, hapoh NEIGRIHMS, kiba phaikhmat pynban sha ka HYC, ha ka jaka ba kin phaikhmat shata sha kaba ka dei ïa kiba kin phaikhmat.
Kaba sngewsih ka long ba ngi da bun shisha, hapdeng jong ngi, kiba dang lyng-kot than eh ka jingmut ka jingpyrkhat nalor ka jingkhim mynsiem than eh. Kiba tang pher wiak ki lah leit ud ki lah leit nam ne leit ïathuh pynshoi sha kita kiba kam ïalade ba ki dei ki ‘Sengbhalang’. Kiba da khmih lynti pat ruh ba ki ‘Sengbhalang’ kin leit wut-wut ym tang ban wiar bad ban dait hynrei haduh ban da patar syndon. Ki ‘Sengbhalang’ pat ruh kiba da leh shisha kumta, la kum kiba ïoh ‘shyiengdoh’ ne kiba sngaid kiba plung na kata ka ‘jingbsa shyiengdoh’ ka jong kita ki ‘riewlyngkot jingmut jingpyrkhat ba khim mynsiem ruh de’.
Kumta bunsien bunsien ka pyrthei ka khihwin na ka daw ki ‘lyngkot jingmut jingpyrkhat ba khim mynsiem than eh’. Ki ‘lyngkot jingmut jingpyrkhat’ kiba tang shu pher wiak ne ïa kaba kumno-kumno ruh ki leit pyntip bad pynshoi pynshad ïa ki ‘Sengbhalang’. Ki ‘lyngkot jingmut jingpyrkhat bad khim mynsiem’ kiba kyntiew skong shaba palat ïa ki ‘Sengbhalang’. Kiba imat kumba wat ïa ka kamram ka jong u Kñi u Kong u jong ki ruh ki lah bynshet beit noh ha ki ‘Sengbhalang’. Kum ban shu ong noh wat ïa ka ‘sngi kyntiew kurim’ ka jong ki khun ki kti ki jong ki ruh yn hap ban kheiñ ban diah bad ban rai kyrpang da ki ‘Sengbhalang’. Ha kano ka ‘Hospital’ yn leit rah, na ka bynta ka jingkha khunlung ruh, yn hap ban da kynjoh ktien bad yn rai kyrpang da ki ‘Sengbhalang’. Kiba kan poi ka por ba lada jia ba pluh ka ïing ka sem, hapoh shnong poh thaw ruh, kin sa poi pyntip pynban ïa ki ‘Sengbhalang’ ha ka jaka ba kin pyntip ïa ka ‘Fire & Emergency Services’.
Ha kaba kut ka long lehnohei ban hikai ïa kiba ym don ïa ka mon ban shah hikai (learn). Lehnohei ban pyrshang pynshai (enlighten) ïa kiba sarong biej ïa la ka jong ka jingsahdum (ignorance). Kaba katno tam ïa kiba sarong ïa kaei-kaei kaba ki dei pynban ban sngewlehraiñ. Hato kam dei ne nga bakla ba ka jingkyntiew skong kaba shaba palat pud ïa uno-uno u Kada, da ki para Kada, ka pynlong ïa uta u Kada ba un kum pyrkhat ba u dei u Sing.