“U briew u sordar jong ka mei mariang”

Kine baroh ki jingiakren ki ia snoh bad ia tyngkhuh bad ka Mariang.

J. J. Lyngkhoi, Mynriang

1. JINGLAMPHRANG :

Ka General Assembly jong ka United Nation Organisation (U. N. O) ha ka snem 1997 ha kawei na ki session jong ka, ka la shim kum ka mat ba kyrpang haba ia dei bad ka Mariang kumno ban sumar ban iada ia ka Mariang. Kumta ha kane ka sngi ka la pynbna paidbah (declaration) baroh kawei ka pyrthei ba ka 5th June kan long ka sngi ban rakhe sah jingkynmaw ban pynneh pynsah bad ban iada ia ka Mariang ne kata ka “World Environment Day.”

II. KAEI KA MARIANG ?

Baroh lehse ngi sngewthuh, ngi tip iaka ingmut “Mariang” naduh uba stad haduh u bym leit skul, u rit u khraw ngi tip shai kaei ka Mariang ? Ka ktien bad ka subject “Mariang”  ka long kaba iar haduh katta katta. Ha kane ka juk bad ka spah snem ba ngi im mynta kylleng ka Ri ka pyrthei ngi ia kren jam bha ia kata kaba ngi ong “Ka Climate Change ne Ecological Crisis ne Ecological Imabalance.” Kine baroh ki jingiakren ki ia snoh bad ia tyngkhuh bad ka Mariang. Hynrei shi kyntien kiba suk eh ba ngin sngewthuh shaphang ka Mariang ki long “Ka Mariang ka dei ka sawdong sawkun ba la ai sngewbha da U Blei ia ngi ki khun bynriew ha kane ka sla pyrthei ka dei ka nongiada nongpynbiang ia ki jingdonkam jong ngi ba man la ka sngi.”

III.KI JINGPYNBYNTA IA KA MARIANG :

Ia ia Mariang la pynbynta ha ki artylli ki bynta kita ki long :

i)Kiei kiei kiba don jingim (living things)

Ha kane ka bynta ki kynthup ia ki jingthung jingtep kum ki dieng ki siej ki lumheh lumrit, ki syntiew ki skut, ki phlang ki kynbat, ki mrad ki mreng kumjuh ruh ia ngi ki briew.

ii)Kiei kiei bym don jingim (non – living things)

Hangne pat la kynthup ia ki khyndew ki shyiap ki maw, ki um, ki wah ki duriaw bad ka lyer.

Kine ki ar bynta ki long kiba ia snoh kawei bad kaei pat bad ngim lah da lei lei ban pyniakhlad ia ki.

IV.U BRIEW U SORDAR JONG KA MEI MARIANG :

Ngi dei ban kynmaw bad ban nym klet ia kane ba napdeng ki jingthaw kiba kordor kiba don ha sla jong kane ka khyndew ba ma ngi ki briew ngi long “Ki Sordar jong kane ka Mei Mariang” ne kita ki nongpeit ki nongkhmih ki nongri ki nongsumar nongiada ia kane ka spah Mariang bad ia baroh ki jingthaw kiba don hapneh jong kane ka “Mei ram ew”

Lada phi pule ia ka ktien U Blei ruh ia kren shai ia kane Jenesis1: 26 & 28 ka ong kumne “U Blei u la ong “To ngin ia thaw ia u briew ha ka dur jong ngi, katba kum ka jingiasyriem jong ngi hi. Bad kine synshar halor ki dohkha ka duriaw bad halor ki mrad bad halor kiba par baroh halir ka khyndew. (28) “U Blei u la kyrkhu ruh ia ki “To da nangkha to da Nangroi bad to pyndap ia ka khyndew bad to pyndem ngon ia ka bad to synshar halor ki dohkha ka duriaw  bad halor ki sim bneng bad halor kiei kiei ki kynja baim baroh ba par halor ka khyndew”

Kane ka pyni shynna bad pyni shai ba ma ngi ki khun bynriew ngi long shisha kita “Ki Sordar jong kane ka Mei Mariang” ha kaba U Blei Nongbuh Nongthaw ia ngi ki briew u la ai bor bad pynkup bor naduh ki sngi mynnyngkong ban gin long ki nongsynshar ne kita ki Sorkar jong kane ka khyndew Mei Mariang. Kumta ngi dei ban sngewthuh ba ma ngi ki briew ngi don ka bynta kaba khraw kum ki Sordar Jong ka Mei Mariang” Kumno ? Ban thaw ki lad ki lynti ban ri bad sumar kyndiap bha ia kane ka Spah Mariang ba  U Blei u la ai ha ngi ba kan ym long ka jingtim ia ki longdien man dien ne ia ki khun ki ksiew jong ngi hadien habud.

V. JINGKIT KHLIEH BAN IADA IA KA MEI MARIANG:

Kum ki Sordar jong kane ka Mei Mariang ngi don ka bynta kaba khraw kaba khia haduh katta katta bad lehse ym don parla bad Mawser ban thew. Kane ruh ka dei ka kamram jong ngi shimet shimet ba ngin sngewthuh haduh katno ngi hap ban shim jingkit khlieh na ka bynta ban pynneh pynsah ia kane ka Mariang kaba itynnad bad kaba kordor khnang ban gin lah shuh shuh  ban wanrah sa shisien ia ki rong ba jyrngam kiba la tlor bad julor noh lyngba ki jingpynjot jong ngi.

Kine harum ki katto katne ki lad ba ngin iada ia kane ka Mei Mariang baieit eh jong ngi :

i)Ngi dei ban ieit naduh tyllong ka dohnud ia ka khyndew Mei Mariang ban ym pynsniew ia ka khyndew lymne ia ki wah lymne ia ki dieng ki siej.

ii)Ngi dei ban sumar ia ka jinglong khuid jinglong sngur jong ka ban ym pynjaboh ia ka kum ki jingbret pathar ia ki niut ki nier, ki plastic ne ki bilor.

iii)Ngi dei ban kiar na ki jingpom pathar ia ki dieng ki siej kumjuh na ka jingthang ia ki khlaw ki btap.

iv)Ngi dei ban ialeh man ka por ban thung ki dieng ki siej. Lada ngi pom iwei I dieng ngi dei ban thung bujli noh artylli ki dieng khnang ba ngin ym pynjot ia ki dieng.

v)Ngi dei ban kiar shisyndon nmma ka jingpynjaboh ia ki um ki wah ne ki jingpyniap pathar ia ki doh um kum ki jingber dawai ba long bih ne ki tutia jingsiat bom bad kiwei kiwei khnang ba ngin pynneh pynsah ia kid oh um doh wah ba bun jait.

vi)Ngi dei ban kiar na ka jingpyniap pathar ia ki mrad ki mreng ki sim ki doh kum ki jingsiat bad beh mrad be- ain kiba pynduh jait ia ki mrad ki sim kiba bunjait kiba rwai sngewthiang bad pynsngewtynnad ha pnah kane ka Mei Mariang.

vii)Ngi dei ban kiar noh shisyndon na ki jingpynjot ia ki  lum ki wah ki khyndew ki shyiap ne ki jingkhlong ia ki Marpoh khyndew kiba la buh beit buh ryntih da U Blei Nongbuh Nongthaw la ka long kino kino ki Marpoh khyndew.

viii)Ngi dei ban thaw ia ki lad ki lynti kiba thymmai ki bym ktah ia ka Mei Mariang katkum ka juk kaba mynta ym ban shu pynjot pathar ia kane ka sawdong sawkun jong ngi.

ix)Ngi dei ban kiar noh shisyndon na ka jingkwah rhah spah shimet da ka jingpynjot ia ka Mariang. Hynrei ngin pyrshang bad thaw da ki lad ki lynti kiba thymmai kiba nym ktah than ia kane ka Mei ramew khnang ba ka long dien jong ngi kin ym babe ei ei.

x)Ka la dei ka por ba ka Sorkar jong ngi kan pynlong kino kino ki kynja Programme ne ki Awareness Programme ha man la ki shnong ki thaw haba iadei “Ka jingdonkam ban iada ia ka Mei Mariang ne ki nong-ialam shnong bad man ki Dorbar Shnong ha ki shnong jong ngi ngin shim jingkit khlieh ban nym thait ban pynlong ki kynja Seminar / ki Awareness Programme shaphang ka “Mei Mariang.”

JINGPYNKUT :

Nga sngewsarong ialade ba la pun la kha hapoh kane ka Ri Khasi baieit bad hapneh kine ki lum ki wah ba itynnad bad ka Mariang ka ba jyrngam katne lehse lada ngi ia nujor ia kiwei ki Ri ka pyrthei niar eh ba kin ioh kum kane ka jaka jong ngi kaba ithiang kaba dap tang da ka dud ka ngap ki jingriewspah ha ka spah Mariang ki Marpoh khyndew haduh ba ka la pynshoh jingieit ia kiwei pat ki jaidbynriew ba kin wan buhai shnong jubor ha kane ka Ri baieit eh jong ngi tang na ka jingkhring ki lum ki wah bad ki jaka ki puta.

Phewse ha kine ki sngi ba mynta da la ki khmat ngi iohi bad dalade hi ngi la pynjot bad pynsiew noh kane ka dur ba itynnad jong ka Mei Mariang da lade hi ngi la pynsniew noh ia kane ka dur ba phuh samrkhie jong ka Mariang. Da kaba ngi la pynjot lehbein lehkhoh ia ki lum ki wah ki syntiew ki skut kumjuh ia ki mrad ki mreng. Hato phi ju kylli ne em Balei ka long kumne ? Balei ka Mariang ka ud ka iam pangnud ? Ne phi sngew-hun ba ka Mariang kan jot bad jah noh ki rong ba itynnad tang ba la ibit la biang ialade ka Mei ramew ka mat dep shato khlem da pyrkhat ia ka jingktah ia ka pateng ban wan. Nga kyntu ruh lyngba ine I jingthoh barit jong nga da ka mynsiem ba sngewkhia ia phi ka bri u Hynñiewtrep ban gin kyndit bynriew noh kloi shuwa ka sngi ka jingjot kan poi. Ngin ieng ban mar mot bad pynbha pat sa shisien ia kane ka Mei Mariang. Ngin pynphong noh ki sopti thymmai ki sopti ba rben kiba baroh shi katta ngi la law lyngkhuid bad pynsyllen ia ka. Ai ba kane ka 5 tarik June ba ngi rakhe ia ka “World Environment Day kan ym kut tang ha ki jingrakhe burom ba ka dei ka sngi jong ka.Hynrei to ngin kut jingmut marwei marwei naduh na la iing ki shnong ki thaw nangne sha khmat ngin pynlong ia kane ka Mei Mariang kaba jyrngam kumba ki Nong North America ki ju pyndonkam ia kane ka khyndew ba ki la ioh pdiang na ki kpa tymmen hynrei ngi shim kylliang na ki khun ki ksiew ka pateng ban wan ma ngi ruh ngin sngewthuh ia ka dor jong ka Mei Mariang.

Kumta u Nongbuh Nongthaw u la pynlong ia kane ka Mariang da ka jingieit bad ka dei ruh ia ngi ki briew ban ngin long kum kita ki sordar ba bha ba ngin sumar kyndong ia kane ka Mei Mariang da ka jingieit bad jingkit khlieh ba khraw. Kumjuh ngin sngewthuh ruh ba kane ka Mei Mariang kam dei tang ha ka pateng jong-ngi hynrei pateng la pateng ka dei ruh ka nongkynti jong ki khun ki ksiew jong ngi.Khnang ba kan long ruh ka jingkyrkhu jingbha ia ngi hi kiba mynta bad kan ym long ka jingtim ia ki longdien mandien bad ia ka pateng  ban wan.