Ki Longkñi ki Synshar ïa ka longkur longjaid lyngba ka niam

Haba peit ïa kane ka pateng te la lait lut nadong shadong ïa ka riti bad dustur tynrai jong u longshuwa, ba la synshar salonsar da ki jinghikai jong ki saw lyer.

Da u Bah C. Jyrwa, Umroi (U Nongsaiñ Hima, 1990)

Mynhyndai  Kulong ba dang long ka sngi u bnai, ba dang neh rasong ka hok ha ka pneh jong ka mariang ki lum Khasi. Haba ud u khun Khasi khara ha ki jingduwai, u Blei nongbuh nongthaw ruh u sngap.Lymba ka niam ka rukom kaba la pynïeng u longkni ha risham jong ka long kur, hangta don ka nguh long shrup ha rympei jong ka hok la ka kur ki para, ki pyrsa, lang bad u kpa. Ban sngap ha u longkñi ha ka nguh ka dem u Blei nongbuh nongthaw Hangne ka dang ïeng  rasong ka kohnguh kni, kohnguh kmie koh-nguh kpa, bad kohnguh hynmen para. Te hange ka shong kata ka jaidbynriew shongsbai ba la kup burom naduh ïing haduh bar. Hynrei hadien ba ka niam jong u longshuwa man shuwa kala sdang ban sneng jong ki. Ki rat noh ïa ka niam Risham (Duwan) ba la seng ïa u longkñi, bad u kñi um don bor ne iktiar shuh  ban dang leit seng ha ïing kur lymda ym don shuh ka niam ka rukom hangta kiba pli ki longkñi, ki sah sa tang ka nam khlem donbor. Namar kata la dei hok kumba ong mano re ba  ba u kñi u long tang riew don burom kumba long u kharlieh u khariong hynrei ym u doh u snam jong ka longkur.

Haba peit ïa kane ka pateng te la lait lut nadong shadong ïa ka riti bad dustur tynrai jong u longshuwa, ba la synshar salonsar da ki jinghikai jong ki saw lyer. Naduh ka tip kur, haduh ka kheiñ kha. U longshuwa u tip kur lymba ka niam, bad u kheiñkha ruh da ka niam. Ban leit kai meikha ym lah lymda ym don u kñi, namar haba poi ha ïing ka meikha ki longkñi ki sdang ban seng shuwa ka niam ka rukom , lymba ki khun ban dem ha ka niam ka jutang bad ap jinghikai na ka meikha ba ki khun kin sngew kin sngap ïa ki kyntien sneng ka meikha.

 Ynda la dep ia ki jingleh niam sa ïa ka bam ïadih ryngkat ki khun bad ka meikha. Ynda ki khun ki duh noh lymba ka pyrthubud ïa ki jinghikai jong ki saw lyer, kiba pynklumar jingmut noh ïa ka jingngeit jong ka niam u longshuwa man shuwa kaba ym don jingthoh kaba long tang ka hikai pateng. Ha ka jingiai pyrthuh bud ka pynklumar thlim ha ki longiing longsem haduh ba ka sdang ka jingbym kohnguh kni, kohnguh kmie, kohnguh kpa, ne hynmen para. Khamtam lei lei ka burom kni shisien ba ka seng niam ha ïing kur ka duh. Ka sdang ka klet kñi noh, shisien ba la klet ïa u kñi la duh ka jinghikai ha ka tynrai.

 Namar kata na kawei ka pateng sha kawei pat ka pateng la ha kano kano ka kur jong u hynñiew trep, ka burom kni ka tlot bad duh bor noh namar ki para ki  ki pyrsa ki la ñiew noh ïa u kñi kum ki soh jait ne kum u khar lieh ne kum u khar lieh u khar iong u bym donbor ei ei ha iing kur. Wat kano kano ka kam ne ka shongkha ka shongman ruh ym don kam kni shuh. Ki jinghikai jinglong ki sawlyer ki pyntroin noh ïa ka jinghikai tynrai ha ki niam ki rukom jong ka rympei ïing kur. Ynda ka longkur ka la bynshet halor ka jinghikai jong ki sawlyer ym don shuh ba pdiang ïa ka niam Risham ne duwan jingknia jong u longkñi uba seng ia kata ban ia said ïa u dusmon, u thombor u suit iap, bad ka khlam bad baroh ki bor nurok ha ka kur ha ka jait.

Te ki khun u hynñiewtrep, ki lyngoh bad ki pisa ki lynga, haba la ïa pynduh ïa ka niam khlem jingthoh jong u longshuwa, bad la wan bynshet ka tyrud, ka sang ka bishni ka pihuiñ, ka thok bad ka shukor ba ki pait jong u hynñiew trep. Namar ba la bynshet tang ha u khlieh jong ka sawlyer u bym dei u kñi ne u kur u jait, u ban saindur ïa ka niam ka rukom, bad ïa ka burom ka akor hala ka kur ka jait la jong. Ka ktien jong u longshuwa ka ong “haba don ka hok (Blei), don ruh ka burom jong kano kano ka kur” Haba don ka burom kñi don ruh ka tip kur, lymba u dkhot u dkhai, uba dei ban ioh bynta lang. Lymba ka niam u kni u bynshet ïa ka burom ïing sha u kpa ryngkat bad u kñi ban ïa sneng ban ïa kraw ïa ki khun ki para, ki pyrsa, ba kin tip ïa ka niam ban sah pyrto ka burom ha pyrthei ryngkat bad u Blei.

Hynrei hadien ba la ïa bynshet, ïa ka longïing ha ka jinghikai jong ki sawlyer, te ki longkñi (shynrang) ki kylla long noh kum ka dur bula hala ïing kur, namar ki kur kim sngap shuh ïa ki tien leit phai noh sha la ïing la jong ruh ki long kñi ki seng sa kawei pat  kawei pat ka niam kyrkhu kyrdoh jong ki meikha sha ki khun kha. Pynban ha kane ka pateng jong ki sawlyer, haba leit kai meikha ym don eiei tang ban shu leit bam, hynrei ym don ktien sneng ne, tieng kyrkhu kyrdoh shuh na ka meikha sha ki khun kha kumta katba nang slem ka tynrai bah ka nang jah bad ieh noh shadien, hadien habud ym iohi syrngiew ei ei shuh ïa ki dien jait u long shuwa, lait noh tang ki rymshong jong ki sawlyer.

 Namarkata hato ïa u kñi la shu khot ieit kumba khot ieid ïa u dkhar ne uno uno u riewdon burom te ym slem shuh ba la kmie ba kha shitom ruh ngin shu khot ieit kum ba khot ieit ïa ki kynthei ba la kham san da ka ktien mei ne meiieit. Ka ktien i mei bad meiieit ne ïa ma bad mama khlem pep kan don jingïapher. Kumjuh ruh lada ngin ñiew ïa u dkhar ne uno uno u riew rangbah u bym dei la ka jong ka doh ka snam. Te ko khun hynñiew trep ka long kaba sang te pleng da kane ka rukom ñiew ka wan lkong sa kawei pat ka daw jong ka jingduh bor ki longkñi (shynrang) ha la ïing kur. Te namar kata lada long kaba lah dei ban pyrshang ban pynduh shi syndon ïa kum kine ki jait jinghikai hala ki jong ki khun ne ki para ki pyrsa ban dang wan ioh ka wan hiar ka pap ka sang ha ngi, namar ki long pyrshah ïa ki aiñ jong ka ma-riang jong ka ri u hynñiew trep.

U Blei nongbuh nongthaw u la ai ïa ki hukum hangi u hynñiew trep ym lah ban ong ba u ai ba u shynrang na kynthei hynrei baroh ngi tip u blei lem ngi ngi bad U Blei namar ki hukum ki don ar jait kata ka hukum tynrai (Natural law) bad ka hukum thaw briew (Temporal law). Haba ngi phai ïa ka hukum tynrai kaba long (U Blei hi bad ngi ki briew) la shon ha ka dohnud jong ngi ki briew uwei pa uwei la shynrang ne kynthei. Hynrei ïa ki hukum bna la thaw da ki briew (Temporal law) te la shu ioh pdiang na ka jinghikai jong ki sawlyer.

Haba la jyllei ki aiñ ba la shu thaw da ki briew kiba lah ban pynioh sngew bad iohi ka duhnoh ka aiñ tynrai khlem jingthoh jong u longshuwa manshuwa haduh ba ki jinghikai jong ki sawlyer. Ki pynlong ban ym burom kni eiei shuh, haba shongkha beit tang u khlieh jong ki saw lyer bad ki ar ngut, ym dei u kñi u ban seng ïa ka niam shong kha, Kane ka rukom jingsngew kala taplup salonsar ha ki khun “Hynniew Trep. Teng teng wat ban ïathuh ba ha ïingkmie ne kpa ruh ka don shuh. Na kawei ka pateng sha kawei pat ka pateng ka nang synjor, haduh ba ka burom jinglong shynrang ba ka long kur ka sloit thiaw.