Raphael Warjri
Lada dei ki riew paidbah ne ki kynrem lyndan ha ka imlang sahlang ki dei ban long kiba proh ka janor ban bishar hok ïa ki riew shimet lane ïa ki rympei longïing longsem Khasi kiba sngur mynsiem shisha ha kaba kyntiew ban pynneh pynsah bad pynphuh pynphieng ïa la ka riti dustur bad ka niam tynrai lajong. Ha kane ka liang, la sngewdei ban nam ban pyrto ïa ki synñiang baradbah jong i Bah Sumar Sing Sawian (BKDB) bad I Kong Silbi Passah kaba ym tang ka Seng Khasi hynrei ka jaitbynriew salonsar ka dei ban sngewnguh shikatdei bad pynsahnam ïa ki matti ksiar matti rupa jong kine arngut ki rangbah kaba la palat liam. Kaba phylla tam ka long ba kine arngut ki rangbah Sumar Sing Sawian bad Kong Silbi Passah ki long kiba ïar jingmut haduh katta katta ba ki trei kam jar jar ha la ka jylli bad kim ju marmlien tdot ban put turoi, hynrei ki kam ba radbah jong ki ki sawa jam sha satlak ki lum ki them ym tang ha Ri Khasi, hynrei ha ka pyrthei salonsar. Ha kajuh ka por ruh ym lah ban kiar na ka jingshisha ba ki don ki rympei longïing longsem Khristan kiba shitrhem ban pynneh pynsah ïa la ki riti dustur lajong, hynrei ki khohñioh pat ïa ka niam Khasi tynrai. Kumta ka dei ban don ka daw ba ka jia kumta ha ka imlang sahlang ha kaba ki paidbah ne ki riew rangbah ki dei ban jurip sani da ka pyrkhat kaba ïar jingmut bad phikir artat na ki mangkariang.
Ki phareng ha ka khep ba ki wan sha Rilum Khasi ban ïalap ïa ka balang Khristan, ki da ñiewpoh artat ïa ki riti dustur tynrai bad ki da sin da rngop artat ïa ka rukom duwai phirat, ka khan ka bishar bad ka kñia ka khriam katkum ka riti dustur tynrai. Ha ka ba sdang lei lei ka la don ka jingpyrshang ban pynduh pyndam ïa ka riti kheiñkur kheiñkha ki Khasi, da ka ba pynshlur ban aijait noh sha u kpa bad sha u tnga. Hynrei kata kam shym la urlong namar ba ka riti dustur tynrai ka dang khlaiñ haduh katta katta bad ka dang shong tynrai bad ïai rasong haduh mynta mynne, wat hapdeng ki jing-thmu ban kylla ki dang ïaksaid dohim dohiap da ki longïing longsem ba kham parum pareh bad kham khraw ka kyrdan katkum ka juk mynta. Kaba lyngngoh ka long ba kane ka jingthmu ban kylla aijait noh sha u shynrang ka la bsut wat hapdeng kito kiba dang dei na ka niam tynrai Khasi. La shem byllai ki rympei longïing longsem kiba dei ki riewngeit ha ka Seng Khasi kiba aijait sha u shynrang bad kane ka kynrei tang ha kito ki longïing longsem ki ba na sor Shillong bad kiba kham khraw ka kyrdan longbriew manbriew ha ka imlang sahlang. Kaba dang saitmet shuh shuh ka long ba ki don ki rympei longïing longsem ki ba dang shongshit ha la ka niam tynrai, hynrei tang hapoh la rympei ki don la ka rukom aijait bapher ha ka longïing longsem lajong, khamtam lada dei ki ba shongkha khleh. Kumta lada ki rympei longïing longsem Khristan ki khluh ban aijait noh sha u shynrang, dang sngew lah ban mutdur namar ba ki balang Khristan kim thut, hynrei ïa ki rympei longïing longsem na ka niam tynrai Khasi, te la kylla lieng lut ka riti dustur lada pyrshang ban aijait noh sha u shynrang. Na kata ka daw ka long ka kam arsap na ka bynta kito ki paradkhot ka Seng Khasi kiba leh bym suitñiew ïa ki rangbah seng kiba aijait la ki khun ki kti sha u shynrang tang namar ba ki dei na ka longïing longsem kaba khraw kyrdan ha ka imlang sahlang.
Kiei kiei kiba la kdew ki lah ban ktah mationg ïano re ïano, hynrei ym lah ban buhrieh ïa ka jingshisha. Jar la katta, la sngewdei ban pan mab lada ka pynmong ïano ïano, wat lada khlem thmu ban kynthoh pyrshah, hynrei tang ban kdew ïa ka jingshisha kaba dei ban long bad lada donkam ban ïatai ha kano kano ka phang lah ban pdiang da kaba jynsur mynsiem halor ki nongrim kiba skhem. Kawei pat ka bynta kaba lah ban shem ha ka juk mynta ka long ba ym lah ban riehtngen ha kiei kiei ki ba pynkoh da ki dustur nongwei kiba lah ban kylla khongpong ha ka riti dustur tynrai Khasi. Ka nongrim jong ka niam Khasi ym dei ka niam ïalap paidbah ban khring briew sha la ka lyngwiar jingngeit, hynrei ka dei beit thik ka niam ha la rympei ïing jong ka kur. Haduh ki riti niam jong ki raij ne hima ruh ki dei hi ka niam kur, ha kaba tang na kata ka kur ba la buhti ban shimti la ka bynta ha kano kano ka riti lehniam ba lah tang kata hi ka kur ban pynïaid ïa kata ka jingleh niam. Ha ba la buh ïa kano kano ka kur katkum ka riti ban long ki lyngdoh ne ki sohblei, ym lah da kiwei pat ki kur ban mihpli. Kumjuh ruh ka long ïa ki basan, ki bakhraw lane wat ïa ki syiem ki kmie, ba ki dei ban hiar pateng na ka kur, kata ruh thik na ka kpoh longsan mansan, longkhraw mankhraw, longsyiem mansyiem. Lada dawa ban mih kano kano ka jingkylla ha kano kano ka kur ka dei ban leit da kaba ïapan da ka duwai ka phirat, ka shat ka kheiñ na ki blei ki dken, ki ryngkew basa, bad tang ynda la kup ka khan ka bishar ba lah ban pynthymmai ïa ka dustur ba ju don barabor. Ha la ka jingtip kaba synlar la pyrshang ban ïasam lem ha ka imlang sahlang, kumta lada don kano kano ka bynta ba lymbiang, la sngewdei ban nguhlet bad khmihlynti ka jingshai kaba pura na ki tymmen ki san kiba kham tip janai.
Ha kaba pynkut la sngew dei ban pynsngew ha ki paidbah ba don mano re ba la kynthoh shimet ïa u nongthoh ba ym sngew dei ban kdew pyrshah markynti, namar ba ym dei ka akor Khasi. Kumjuh ruh ym dei ba khaweit ïano ïano kiba marmlien ban jleiñ thylliej, ban pharep lamler, hynrei dei ban tyngkan ban ym phlei ka namsniew markylliang. Da ka ba burom ïa ita I ba la kynthoh, nga ieh ha ki paidbah ban bishar bad na ka liang ha lade shimet ngan puson halor kito ki kyntien ba la kynnoh bad ngan pyrshang ban pynbha ïa lade, ban ïa kaba aireng pyrshah ïano ïano. Jar la katta ngam sheptieng ïano ïano haba la thoh ïa ka jingshisha bad yn ïai ïeng rangbah ha ka hok ka shikyntien.
Shihajar nguh
