Ka ïing ba khlem ki kot ka long kum u dieng ba khlem ki sim

Ha ki por ba mynshwa, shi khum ki kot jingthoh la suh lang hajuh ban buh kum ki kot ban ïarap ba la pyndonkam da ki riewkhraw pyrkhat.

Nangkyntiew S. Warjri (Pyndeng Nongbri)

U William Shakespeare u ong ba, ki kot ki dei ki jingteimet ïa ka pyrthei baroh kawei, ka jingim ki kot, ka long thik kum ka pyrthei bym don sngi, ka jingstad khlem ki kot, ka long kum ka sim bym don thapñiang. Ka don ka jingïadei kaba  jylliew bha hapdeng ki kot bad ki briew.

Namar naduh ba la lap nyngkong ïaka kot sada, u briew u sdang ban thoh ïa ki jingmut (thought), ki jingïathuhkhana (stories), bad kiba bun ki khyllipmat ha ki. Ha ki por ba mynshwa, shi khum ki kot jingthoh la suh lang hajuh ban buh kum ki kot ban ïarap ba la pyndonkam da ki riewkhraw pyrkhat. Katba ki por ki dang ïaid, katto katne ki nongthoh kila sdang ban thoh ïa ki jingïathuh khana kiba shu thaw ne kiba jia shisha, ki novels, ki kot niam, ki kot pule skul bad kiwei kiwei de. Suki pa suki ki kot ki la sdang ban long kiba kongsan ha ka jingim ki briew naduh ki khynnah haduh kiba la tymmen. Ki khynnah ki pule kum ki kot skul bad ki kot jingïathuhkhana, ki samla ne rangbah ki pule ïa ki kot kum ki novel bad ki magazine bad ki tymmen pat bunsien ki kham pule ïa ki kot niam. Kumta bunsien ki  briew ki lum ïa kine ki kot bad buh bha ïa ki ha ki ïing jong ki bad ba ki lah pule biang ïa ki ha kano kano ka por ba ki kwah.

Ka ïing kaba khlem ka kot ngi lah ba nujor ïa ka lehse kum ka kamra kaba khlem jingkhangïit, kaba eh ban im namar ka long kaba iap op, kaba dum, hynrei ka ïing kaba don ki kot pat ka wanrah ïa ka jigim bad ka jing-long kaba bha ïa ki briew. Kumba ka jingkhangïit ka wanrah ki lyer khuid bad ka jingshai hapoh kamra, ki kot ruh ki wanrah ïa ka jingstad ban pynshai ïa ki briew bad ka ai ruh ïa ki ka jingmut bad ka jingshai sha ka dak jong ka jingim kaba thymmai. ïa ka ïing ngi lah ban batai lyngba ki briew kiba sah hapoh jong ka, ym na ki tiar kiba pynphuh ïa ka. Uwei lehse u lah ban thied ki tiar remdor kum ki shuki ki almari, ki rong jong ka ïing, ki jingpynriam itynnad bapher rukom ban pynitynnad ïaka ïing. Hynrei kine baroh ki thew ba katno ka pisa une u briew u don. Hynrei lada don ki kot hapoh ka ïing, ka kdew ïaka jingmut bad ka jinglong ka jong u briew.

Ha kine ki juk bad kine ki sngi ba mynta, ka jingmut jong ki briew ki ïabeh sha ka jingim ba remdor (luxury life) kum ki kali, ki iïng, ki mobile, bad kiwei kiwei de, kiba wanrah ïa ka jinglutphut ha ki pla tyngka jong ki. Hynrei pat ka jingmut jong ki kam don kano kano ka jingthmu ban thied ïa ki kot kiba shongdor tang da ki spah tyngka. Kine ki jia dei namar ba ki ngom ïalade ha ki jingieit stad mynta ban lum ïa ki tiar remdor bad ki tiar phylla kiba batai ïa ka jingim badon – baem u briew. Hynrei, ngim sngewthuh ba kumno ki kot kiba bha ki lah ban wanrah ïa u briew ka jinglong bad ka jingmut babha kiba ki lah ban batai ïa ka jinglong, ka akor, ka rukom im bad jingmut jingpyrkhat jong ki briew. Ka jingmlien ban pule kot dei ban sdang naduh ba dang sdang ka jingim ban heh ban san. Laitnoh na ki kot skul kiba long kyrpang ha ki skul, ïa ki khynnah rit ngi dei ruh ban pynpule kum ki kot ïathuhkhana, ki novel, ki magazine bad ki kot dur kiba ïahap katkum, ka rta jong ki.

Kane ka jingmlien kan pynlong ïa u khynnah u briew uba bit ba biang nadong shadong ha baroh ki liang ha ka jingim jong ula ka long ha ka rukom trei ki ki kam, ne ka rukom im shimet ba man ka sngi ne ka jingdon ka akor ne wat ha ka jinglong bad ki jingmut ha ka imlang sahlang. Kam pher, wat lada ka heh ne ka rit ka ïing hynrei lada ngi don khyndiat ka jaka ban buh ïa ki kot, hangta ka ïing kan phuh da jingmut bad jingpyrkhat kiba thymmai bad ba khuid.

ïa ki kot ngi lah ban nujor kum ïa ïing ai jingshai (light house), kaba ïeng rasong harud jong ka duriaw ban ai jingshai ïa ki jhad kiba ïaid lyngba. Da kaba pule ïa ki kot, ki lah ban rah ïa ka jingim u briew sha kawei pat ka pyrthei. Kata da kaba pynïasoh ïa ngi bad u nongthoh, ka por bad ka juk jong ka khana kaba ngi pule bad ngi ïa ïaid ryngkat bad ka. Ka jingim ka long kaba lyngkot bad ka long kaba eh shisha ban mad bad shemphang ïa baroh ki jingsngewtynnad da lade, hi, hynrei dei tang lyngba ki kot kiba lah ban pynïar ïa ki jingmad bad jingshemphang jong ka jingim u briew.

Kumta ki kot ki long kum ka jingkieng (ladder) na ka bynta ka jingnang roi ka jingim u briew. Sa shisien ngi lah ban nujor ïa ki kot kum ki paralok kiba jar jar bad kiba ïaineh kiba ngi lah ban shaniah. Ki long ruh ki nong-aibuit kiba khraw bad ki nonghikai kiba ïaishah. Ki kot ki long ki paralok kiba shisha. Kim ju dawa eiei na ngi hynrei ki ai tang ki jingkmen bad jingstad ïangi. Ngi ioh shibun ki jingnang na ki. Ki ïalam ïa ngi sha ka ri ka jingmutdur.

Ki ïarap ban tei ïa ki jingmut bad ban pynïar ïa ki jingpyrkhat jong u briew. Ki kot ki ïalam ïa ngi sha kylleng sawdong kane ka pyrthei khlem da pynkhih ïa ki kjat jong ngi. Ki batai ïa ngi ïa ki jinglong – jingman jong ki imlang sahlang bad ruh ïa ka lynti jong ka jingim.

Ki kot ki ïarap ban ai ka jingim kaba bha, ka jinghun, ka jingstad bad ka pynnep ruh ïa ki jingmut jong ngi. Kumta, kumba ki dieng ki ai jaka rieh tngen bad ka ïing ïa ki sim, khlem ki dieng ki long tyrkhong bad kynjah bha, ki sim ki her sawdong sawdong baroh shisngi hynrei ha kaba sep ka sngi pat ki wan phai biang sha la ki jong ki skum ha u dieng. Ki sim ki wanrah jingphuh bad sngetynnad ïa u dieng dei lyngba ka jingpah sngewthiang jong ki. Kumjuh hi u briew u shang kylleng sawdong, hynrei dei lyngba ki kot kiba u lah ban ioh ïa ka jingim kaba kmen bad kaba suk bad ki wanrah ruh ïa ka jingim kaba phuh bad sngewtynnad.