Raphael Warjri
Ka tnat sorkar ka ba dei khmih ïa ka bam ka dih ba kynthup ruh ïa ka rukom sam paidbah ïa baroh ki jingdonkam jong ka imlang sahlang ha ka liang ban biang ka bam ka dih. Khnang ban peiphang ki paidbah lah ban kdew ba kumba long ha ka rukom sam ïa kino kino ki mar ba pyndonkam paidbah kum ka umphniang sharak, ka erper (liquid petroleum gas- LPG), u rnga, u dewiong, dieng thang bad kiwei kiwei ki dei hapoh jong kane ka juh ka tnat sorkar. Hynrei ka um pat kaba dei ka mar ba donkam tam ha ka bam ka dih ym dei ha kane ka tnat sorkar namar ba ka um ka dei kaba shu ioh ei hi na ka mariang ba dei ban siew khajna tang na ka bynta ka kawei pat ka tnat sorkar ka ba sam um sha ki paidbha ha ka imlang sahlang.Kata ka dei kaba ju tip kum ka Municipal Board, kata ka mut kaba dei khmih ïa ka khuid ka suba bad ka subani (hygiene) ha ka imlang sahlang. La dep kdew hashwa ba ka Municipal Board lah ban jer ha ka ktien Khasi kum ka Shlem Korbar Sor, ha kaba la jer kumta namar ba dei tang ynda haba ki shnong ki la sdang ban jyllei ki briew ba shongshnong bad ba la dawa da ka rukom pyniaid ban synshar bad phikir da ka iktiar sorkar ba sa ñiew artat kum ki jaka ne ki shnong sor. Lada shim nuksa kumno ba la kylla sor ka dei ba haba la jyllei ki briew ba shong shnong ba ym lah shuh ban leit thohdieng na khlaw kum ha nongkyndong. La kham ñiar ki longiing longsem ki ban leit tong um na ki pung ki shyngyiar kum ha nongkyndong, namar ba ha sor la pynbiang da ki kor bad pipa um ban sam um paidbah. Kum kine kiei kiei ki kam ba ym lah shuh ban shim mon na ka mariang namar ba la pyrkhing katkum ki kyndon jong ka tnat sorkar Shlem Korbar Sor, kumta ki dei ban ïaid ryntih kumta.
Ha kawei pat ka liang kum ba la san ha ka juk mynta ba ka umdih la kynshew ha ki biam jri (plastic bottle) kata ka ba tip kum ka Mineral Water bad la die sha ki paidbah ha ka imlang sahlang kumta ka la dei noh ka mardie ha ïew ha hat bad ka hap ha ka tnat sorkar Food, Civil Supplies & Consumer Affairs. Ha ba nujor bad ka shnat korbar kam jong ka sorkar kmie pat ka don sa kawei ka bynta ba la jer Public Distribution System, ka ba thew ïa ka rukom sam mar sha ki paidbah, kumta lah ban jer Sam-mar Paidbah ha ka ktien Khasi. Ha kane ka liang ka don ka syrnot ai jingbit na ka bynta ba kino kino ki briew shimet ne kynhun khaiï ki ba dei ban phikir ïa ka subani bad ka koit ka khiah katkum ki kyndon ba la buh da ki riewtbit ha ka sumar sukher bad ka koit ka khiah. Kum ia kata ka dulir lah ban jer da ka syrnot aijingbit kaba ha ka ktien phareng ka mut License, bad ia kane ka dulir ka dei ha kata ka iktiar ba tip ha ka tnat sorkar kum ka Food Safety and Standard Authority of India lane FSSAI. Kane ka syrnot ai jingbit ka dei naduh ki basa bam haduh ki ba shna ïa ki marbam mardih kiba song ha ki plakot ne plajri ne kino kino ki kum ki biam (bottles & containers) na ka bynta ban die paidbah kynthup kum ïa ka um ruh ba la jer hashwa kaba tip kum ka Mineral Water. Kane ka rukom song marbam mardih ka lah ban long da ki briew shimet ha la ki shlem ba shet ne pdem ia ki bam ki dih, lane ka lah ban long ruh ïa ki shlem khaiï bad karkhana ki ba shan kum ïa kita ki marbam mardih. Kumta ka FSSAI ka dei ka iktiar kaba hakhlieh duh jong ka Ri India kaba khmih ïa ka khuid ka suba bad kaba shngaiñ ïa ki paidbah ban bam ban dih,bad ka ban phikir ïa ka subani nadong shadong ha ka rukom shna bad ki phngit kalai kiba dei ban ber ha kita ki jingbam jingdih kiba la shah da ka aiñ katkum ki kyndon jong kata ka iktiar. Lehse lah ban jer ha ka ktien Khasi da ka Iktiar Subani & Shngaiñ Marbam Mardih (ISMM) ka ban ïa ryngkat ka jingmut kum ka FSSAI.
Ha sor Shillong la ju bna barabor ba kita ki Enforcement Inspector lane Food Inspector kiba ju khmih ïa ki dukan bad basa bam basa dih ban long kiba khuid ba suba bad ba bit ba biang na ka bynta ban bam ban dih ki paidbah. Ka kamram jong kine ki atiar sorkar kiba dei ki riewtbit ban tynjuh ïa ki phngit kalai ba khleh ha ka bam ka dih bad ki ba phikir ban long ka ba khuid ba suba ka rukom shna bad rukom buh kynshew ïa ki marbam mardih katkum ba buh kyndon ka iktiar sorkar. Kine ki riewtbit ki long artat kiba peit pyrman kum ki pulit ba lada don kano kano ka rukom kaba ym bit ym biang ki lah ban daiñ kuna katkum ba la buh ka sorkar ha kaba la ñiew kumba la pynkheiñ ïa ki kyndon aiñ. Na kata ka daw ka kamram jong kita ki Enforcement Inspector lane Food Inspector ka dei kaba bun syrtap ki jingtbit bad ka bot ba la pynkup da ka atiar sorkar ha ka liang ban phikir ïa ka bha ka miat jong ki paidbah. Namar kata ka long kaba jwat ban jer ha ka ktien Khasi ïa kum kine ki riewtbit atiar sorkar bad la kumno kumno ki dei hi ki atiar aiñ kum ki pulit ba khmih, ba tynjuh bad ba pyrman ban ym don kano kano ka kam thok kam shukor kaba pynkheiñ ïa ki kyndon aiñ kaba long pyrshah ïa ki kyndon jong ka aiñ. Lehse kaba kham sngew biang ban jer ka dei kum ki pulit marbam mardih lane atiar korbar marbam mardih. Kine ki long tang ki jingai jingmut ba lah ban jurip da ka iktiar ba dei khmih ïa ka ktien Khasi ba lah ban pynkup bor da ka sorkar khnang ban ryntih ha ka imlang sahlang bad ha ka jylla baroh kawei.
