
New Delhi, Lber:
Kumba la khmih bniah la ong 13 tylli na 20 tylli ki nongbah kiba jaboh tam ha ka pyrthei ki dei ha India ha kaba ka Byrnihat kaba don ha Assam ka don hakhmat eh ha katei ka thup, ong ka tyllong khubor ba la ïoh-pdiang ha ka Sngi Ba-ar.
Ka World Air Quality Report 2024 ba la wanrah da ka Switzerland Air Quality Technology Company IQAir ka la ong ba ka Delhi ka dang long ka nongbah kaba jakhlia tam ha ka pyrthei, katba ka India pat ka don ha ka kyrdan ba phra ha ka pyrthei kaba jakhlia tam ha u snem 2024, da kaba hiar na ka kyrdan kaba lai ha u snem 2023.
Ka kaiphod ka la ong ba ka India ka la ïohi ïa ka jinghiar kaba 7 percent ha ka jingdon jong ka PM2.5 ha u snem 2024, kaba long 50.6 Microgram shi Cubic Meter, haba nujor bad 54.4 Microgram shi Cubic Meter ha u snem 2023. Hynrei, hynriew tylli na ki 10 tylli ki nongbah kiba jakhlia tam ha ka pyrthei ki don ha India.
Ka Delhi la ïoh jingtip kum kaba jaboh tam da ka jingdon jong ka PM2.5 ha ka shisnem kaba long 91.6 Microgram ha ka shi Cubic Meter, kaba jan khlem kylla na ka 92.7 ha ka shi Cubic Meter ha u snem 2023.
Ki 13 tylli nongbah jong ka ri India kiba don ha 20 tylli ki nongbah kiba la pynjaboh tam ha ka pyrthei ki long ka Byrnihat, Delhi, Mullanpur (Punjab), Faridabad, Loni, New Delhi, Gurugram, Ganganagar, Greater Noida, Bhiwadi, Muzaffarnagar, Hanumangarh bad Noida.
Ha ka jingkheiñ kyllum, 35 percent na ki nongbah India ki la ïathuh ba ka jingdon jong ka PM2.5 ha ka shisnem ka la palat ïa ka shiphew sien ïa ka jingthew jong ka WHO kaba long 5 Microgram ha ka shi Cubic Meter.
Ka jingjaboh ka lyer ka dang long ka jingma kaba khraw ïa ka koit ka khiah ha India, kaba pynduna ïa ka jingim haduh 5.2 snem.
Katkum ka jingwad bniah jong ka Lancet Planetary Health ba la pynmih mynshem snem, kumba 1.5 Million ngut ki jingïap ha India kaba la long manla u snem naduh u snem 2009 haduh u snem 2019 ki lah ban don ka jingïadei bad ka jingshah ktah slem ha ka jingjaboh sha ka PM2.5.
Ka PM2.5 ka thew ïa ki tdem barit kiba pynjaboh ïa ka lyer kiba kham rit ban ïa ka 2.5 Microns, kiba lah ban rung sha ki tor bad sha ka snam, kaba lah ban wanrah ïa ka jingeh ha ka jingring mynsiem, ka jingpang dohnud bad wat ïa ka jingpang bampong ruh. Ki tyllong ki kynthup ïa ka lyer ba mih na ki kali, ka lyer ba mih na ki karkhana bad ka jingthang ïa ki dieng ne ki jaboh jong ki jingthung.
U Soumya Swaminathan, Chief Scientist barim jong ka WHO bad u nongai jingmut jong ka tnad ka koit ka khiah u la ong ba ka India ka la kiew shaphrang ha ka jinglum jingtip halor ka jinglong ka suiñbneng hynrei ka duna pat ka jingtreikam kaba biang.
“Ha kaba khatduh, ka jingpyntreikam kaba pyrkhing ïa ki aiñ pynmih lyer jakhlia ka long kaba kongsan bha. Ki karkhana bad ki jaka shna jingshna ki dei ban kohnguh ïa ki kyndon bad buh ïa ki tiar ban pynduna ïa ka jingmih lyer jakhlia ha ka jaka ban shim ïa ki lynti lyngkot,” la bynrap shuh shuh u Director General barim ka Indian Council of Medical Research, la bynrap ka tyllong khubor.