D. H. Kharkongor
Kane ka lyiur ka la nang pyntor shuh shuh ïa ka surok, kaba la tip kum ka ‘VIP Road’, kaba naduh na Lad Mawlai Mawkynroh tad haduh ha ka kad liengsuin, kaba ha Umroi. Kaba katno tam ïa kato ka bynta kaba ïaid tawiar ïa ka kad liengsuiñ, tad haduh ban da ïa kynduh tiap ïa ka Shillong Eastern By-pass. Ka surok kaba ïaid lyngba ïa ka Mawtawar, ka Nongkohlew, ka Mawsiatkhnam bad ïa ka Umrynjah. Ki thliew ki syar ki la nang paw, ki la nang ïar bad ki la nang jylliew. Wat ki krung ne ki tduh ki jong ka surok ruh ki la nang khoh pler. Wat haba pyrshang katlah katiai ban ïaid la kum kaba ïaleh kai ‘draught’ pynban lah eh ban lait na ki thliew ki syar. Kaba da sngewtohmet shisha ïa ki kali rit. Kaba katno tam ynda haba wan kiew kyrpang na ka thaiñ Umroi, khamtam ynda hap ban kiew naduh Nongkohlew sa ïa u thieb uba tan bad uba kyllain jong ka Laitum. Tang ba yn dang sngewphylla lei ba ka bapli ka tor haduh katne katne eh.
Ngam i don jingkyrmen shuh ban dang lah ban pynheh pynïar ïa katei ka surok, khamtam ïa kato ka bynta kaba naduh naba sdang jong ka Mawtawar tad haduh haba kut ka kyntoit Laitlum. La katta ka jingkyrmen ka don ïa kato ka bynta kaba naduhna sdang jong ka Nongkohlew tad haduh ha Mawsiatkhnam bad ruh ter ter tad shaduh sha Umrynjah. Ka jingpynkhreh jingpynkhrum ïa kito ki ‘Hume Pipes’, ha man la ki jaka ba ki dei ban don, ka dei ka dak ka shin ba ka don ka jingthmu ba yn kham pynbha ïa katei ka surok.
Katei ka jonglong jingman jong ka ‘VIP Road’ ka pynbor ban kiar noh shwa ïa ka da kaba pyndonkam beit noh da ka ‘Mawlai By-pass’. Ka pynbor ban shah shitom ym tang ïa ka jinghap ban ïaid kyllaiñ hynrei haduh ïa ka jinglat por. Ka jinglat kaba na ka daw jong ka jinghap ban ap ïa la ka pali ban ïaid lyngba ïa ka den-um Umiam. Hynrei kata kaei kaei ka kylla long pat de ka kabu ban ioh ban peit thuh bha ïa ki arliang jong kato ka bynta kaba naduh na ka Umiam View point tad haduh ha ka den-um. Ym lah len ba ka don ka jingtei kiba da pynthuh pynwit pynban, kumba pynthuh pynwit mynno mynno kito ki dukan khutia mutia, ïaka jinglah ban iohi shynna ïa ka jingitynnad jong ka pung Umiam. Ithuh ba ki don ki bynta jong ka kynriang surok ki ban nym lait na ka jingtwa jong ka khyndew kumba ki don ruh ki dieng kiba ïeng synjor, ki ban sa khyllem noh kat ban long ka jingma ïa kiba ïaid kiba ïeng. Ki dieng kiba ki thied kim ïoh lad ban ksam bad ksoh ïa ka kyndew kaba shu shong kynrong halor ki syrtap maw. Ki don ki bynta kiba ka khyndew kaba shong synjor ka la syntuid noh katban tap lupnoh ïa ka nala um ba dei ban ïaid laitluid ka um slap. Ym lah pat ban len ba ha ki katto ki katne ki bynta, kiba ha shwa ban poi ïa ka Umiam Viewpoint ka don ka jingsdang ban pynkhuid bad ban pynbha ïa ki nala um.
ïoh ruh ban sakhi ba wat haba don kiba kynmaw sngi ban buh kyrpang ïa kito ki tin sawdong ne ki ‘Waste bins’, na ka bynta ban thep kyrpang ïa ki jakhlia jakhliad, pynban dang shem ïa ki jakhia jakhlaid kiba har rukom ha shilynter jong ka rudsurok. Hynrei ïa kane ruh yn dang sngewphylla lei. Yn sngewphylla ruh lei ïa ki katto ki katne ki nongñiah kali kiba lap-lah khlemakor. Ki bymlehraiñ wat ban pynkheiñ kyndon pyllein pyllein. Kiba imat kumba ki da sarong pynban ïa la ka jong ka jingkhlemakor.
Katba ka jingmaramot pynshkem bad pynjlan ïa ka kyrta jong ka den-um kam pat dep lut ba dang hap ruh ban kiar, katba dang don lad, ïa katai ka surok kaba naduhna Lad Umsaw Khwan tad haduh ha Lad Mawmaram. Ka surok kaba yn dang ïai mad, wat lada la pynbha bad lada yn dang ïai pynbha, ïa ka jingjulor. Yn sngewphylla lei wei ba ka dei ka surok kaba katta katba yn nang pynbha ïa ka katta ruh yn dang ïai shim kaba da ki ‘truck’ kiba bun shalyntem. Ki ‘truck’ kiba da khlain bor katban lah, da kaba suk, ban kit palat ïa ka 25 Metric Ton. Ki ‘truck’ kiba ym sngewphylla ki kit ïaei bad ruh balei ba ki kit haduh palat ïa ka 9 Metric Ton. Ki jait ‘truck’ ki ban dang ïai ïaid kyrpang ïa katai ka surok, khamtam mynmied myniong, wat ynda haba la dep pura ka jingmaramot pynskhem bad pynjlan ïa ka kyrta jong ka den-um. Lehse katai ka surok, kaba naduh Lad Mawmaram tad haduh Lad Umsaw Khwan, kansa ioh ïa ka jingsuk tad ynda la urlong kata ka Shillong Western By-pass. Ka Shillong Western By-pass ka bym pat lait na ki jyrwit kyrwat. Ki jyrwit jyrwat pat ruh kiba ngim dei ban dang sngewphylla. Yn phylla lei wei haba ïadei bad ka jaka ka puta, kata, ïadei kyrpang bad ka pisa.
Yn sngewphylla lei lada kloi ban synjor noh ka surok kaba dang shen shen. Ka Mawlai By-pass, kum ka nuksa. Ka surok kaba dang lung naduh ki shyieng ki shruh, ki thied ki jaw, tad haduh ki dohksah. Ka surok kaba ym pat dei ka National Highway. Phylla ruh lei lada don ki bynta kiba ngam noh.Kan ngam hynrei tang kato katne eh. Ka dei ban ngam wei ba ka dei ka dew tep kaba dang shen shen bad ym ka dew tynrai. Ngin nym ioh hi ruh ban pyndonkam noh ïa ka surok lada ngin hap ban ap kyrpang tad haduh ynda kan shong skhem ka dew tep ne tad ynda lah dep pynbit pynbiang lut nadong shadong. Ka dew tep kan ngam suki pa suki bad khyndiat pa khyndait wei haba lynsher lynter tait sa ki kali kiba ïaid. Ka surok kaba yn dang hap ban ïaipynbha khah shikhah. Kin don ruh ki bynta kiba ka sharing ka lah shong synjor. Ka synjor wei haba ym lait ban lushia kyrpang ïa kaba la buh beit buh ryntih U Blei. Kaba kum kata ka bynta kam lait ban syntuid ne ban twa. Kam laitwei ba kane ka dei ka jaka lum bad ym ka them ka thor. Kaba katno tam wei ba ka dei ruh ka jaka jong u lapbah u lapsan. Ka jaka jong ka um saw, kaba klong, kaba ksam bad kaba da kyndang ruh naphang lin. Kumta, kynmaw kyrpang ruh de ba kane ka dei ka Meghalaya bad ym ka Assam. Ka Ri Lum bad ym ka Ri Them Ri Thor.
To da kynmaw kyrpang ruh de ba ngi dei ka jaitbynriew kaba ym kwah ban siew ïa ka ‘Income Tax’ lymne ïa ka ‘Wealth Tax’. Ka bymsuit ñiew wat ban pyntreikam ïa ka ‘Land Ceiling Act’. Ka jaitbynriew kaba dang ïaikhwan ïa ka iohei, ïa ka bai-nong khlem trei. Te kumta phi dang sngewphylla lei.