
U Nongsaiñ Hima,1987
Ha kawei ka por la don uwei u kynja lyngdoh kñia uba la long ruh kum u nongsynshar ha kawei ka jaka ba khot Surong – Sumer – Umthli, uba ka kyrteng jong u ka la long u Buhsing tymmen kumba ki khot, haba u khmih ïa kiwei kiwei ki jaka ba ki long kiba shu lyngkar khlem nongsynshar, u la pyrshang ban thaw buit da kumno ban ioh pynroi ïa la ka jinglong lyngdoh. Katto katne u la kynriah noh sha kawei ka jaka kaba ka kyrteng jong ka ki khot ka Swer, hangne u la shong bad u la sdang ban ialeh katba lah kumno ban pynkohnguh ïa ki briew kiba shong ha ki jaka Ri – war, kaba ki khot ki khat – ar – shnong, ba kin ïasoh bad u ban ïalong kawei ha ka synshar ka pyn ïaid ïa kano kano baroh, te mian – mian kita ki jaka bad ki briew kiba shong ha ka thaiñ Khat – ar – shnong ki la kohnguh ban long hapoh ka bor bad jingpyn ïaid jong u. Te u Buhsing u la long u lyngdoh bad u nongsynshar ïa ka jaka pohriat baroh, u la nang kham khlaiñ bad nang kham don bor, hynrei hamar ba u la sdang ban nang pyniar ïa la ka hima, u la iap noh. Hadien ka jingiap u Buhsing tymmen, la mih bteng pat u para jong u, uba ki khot u Buhsing II ban synshar ha ka jaka u hynmen jong u uba la iap, baroh ki briew ki sngewbha shibun ba la mih pat uba shim pateng ïa ka kam uba la iap. Une u Buhsing II, u la shong hi ha Swer, une ruh kumjuh u bud ïa ka rukom jong u hynmen jong u, ban wad lad da kumno ban pynroi pynkhraw ïa la ka hima ban lum ïa utei uthie na ‘diang na mon,’ u iaid sharum shaneng ban sympain ïa la ki briew ba kin shong suk shong saiñ, bad da kaba leh kumne ka jaka synshar jong u ka la manroi manbun.
Hamar kata ka por, la don kawei ka thma ka bajur shibun ba la ïaleh hapdeng ki Mawphu Khathynriew shnong, bad ki Laitiam, Ryngud bad Sohbar lai shnong, kata ki long san shnong, ba ki knieh ïa ka jaka naduh khlieh riat Risaw shaphang shathie haduh Wah Umiong shaphang artet, kata ka mut ba ki Mawphu 16 shnong ki kam jaka naduh khlieh riat, wah Risaw artet bad ba ki Laitiam pat ki kam jaka naduh Umiong arsut. Kane ka kajia hapdeng kine ki shnong ka long ka bakhraw shibun, ki ïalong da ka thma barabor haduh ba kim lah ban ïabeit ïasuk, ki long hapdeng ka jing ashun ka bakhraw. U rangbah ïapom Lait iam, uba ki khot u Dei, la pyniap da ki Mawphu, bad ïa u rangbah ïapom ki Mawphu, uba ki khot u Sohmen, la ioh pom pyniap da ki Laitiam, kine ki jaka ba khot Pomudei bad Pomsohmen hajan Nongsawlia ki la ioh la ka kyrteng na ka jingiap jong kine ki briew arngut ha ka thma bad ki la shu sah haduh kane ka por da kine ki kyrteng.
Kumno – re – kumno ka jingsawa shaphang kane ka jing ïaleh hapdeng kine ki jaka ka la leit poi ha ki shkor u Buhsing Lyndoh II, kumta u tat shu la iohsngew ia kane, u la khreh la kburm ma – u lem bad la u pyrsa uba ki khot u Borsing, ryngkat bad la ki briew ban poi sha ka thma ban ïashem bad ïakren bad kita ki nongïaleh. Haba u la poi ha kane ka jaka, u la pan ïa ka ‘tien ïasuk hapdeng jong kine ki nong ïakajia hima. Da ki bun ki jing ïakren ïapyni ba kim dei ban ïaleh thma shuh, hynrei ha ki dei ban ïa suk, kumta baroh arliang ki Mawphu bad ki Laitiam ki la sngap ïa ka jingpyni bad jingsneng jong u Buhsing bad u Borsing, baroh arliang ki ïamujur bad kohnguh, ba ïa kane ka jaka ba long hapoh ka jingïakajia kin ai noh ha u, lada un wan ban shong bad buhai shnong noh ma u Kumta u Buhsing bad u Borsing lem bad la ki briew ki ïa kohnguh bad mynjur ba kin wan ban shong ban sah ha kane ka jaka, ki la ïateh ka – kular ka – madar, bad ynda la dep kata baroh, ki la ïaleit phai sha la ki jong ki jong ki jaka.
Hadien khyndiat por, u Buhsing bad u Borsing ki la khreh ban kynriah na Swer bad ki la wan seng shnong hangne ha kawei ka jaka kaba ki la khot Nonglba, kaba mar shi-liang lum bad ka shnong Sohra, haba ki la lah buhai shnong ki la sdang ban synshar ïa ka jaka ba ki khot ka khatar shnong. Ha kata ka por ka shnong Sohra kam pat don ïing don sem, dang tang ka khlaw. Hadien katto katne ki Mawphu bad ki Laitiam, Ryngud, ki la wan ban pyn ïasoh lang ban long hapoh u Buhsing II, bad u Borsing. Dei ha kane ka por ba u Buhsing u la shim halade ïa ka nam syiem, bad ki la khot ïa u, u Buhsing Syiem.
Ha u Buhsing Syiem u la lah kaba seng bad buhai shnong ba Nonglba, u la lum ka Dorbar ïa u khun – u – hajar baroh ba u don ka jingthew bad jingthmu ban bud beit ter ter ïa ka rukom jingpyn ïaid ïa ka ïit ka hima, ban ym long ka kulmar ei ei hapdeng jong ki. Ka banyngkong, u la kheiñ ba la don baroh ki khun kur, ha la ka jingsynshar ha ka jingkheiñ sawphewphra kur, bad napdeng kine la jied khatar kur ba kin long ki nongsynrap bad u Syiem; kumta na kine ki khatar kur la shim pat khatar ngut uwei. Uwei na kawei ka jinglong kur, ban long ki nongpyrkhat ban pynïaid ïa ka synshar ryngkat bad u Syiem, bad ïa kine ki khatarngut la khot ki myntri, bad nalor kine, u la thung pat kiwei ki nongsynshar ha la ka jong ka jong ka jaka, kiba la khot ki Basan, kine ki basan kin pynbeit ïa kano kano baroh kaba dei ha la ka jong ka jong ka jaka, ne ka raij, ba lada kine kim lah ban bishar ne pynbeit ïa kano kano ka kajia ba mih ba la ka jaka kin wan pat sha u Syiem ban khmih bad pynbeit shaphang kata, nalor kata, u buh ïa u pyrsa trai jong u, u Borsing, ban long u syiem khynnah u ban don ryngkat bad u syiem rangbah haba don kano kano ka kam ha ka bishar khadar, nangta pat u thung ïa u Morsing uba long u pyrsa ar kmie, ban long kum u syiem korbar na ka liang jong u ha ka Raij khatar shnong.Kine baroh ki jingbuh ïa ka rukom synshar ki la dap la biang, ki la ïashong suk. Ka nam jong kum u syiem ka la long kaba pawkhmat ha ka ri lum Khasi baroh kawei, haduh ba kiwei ki soh syiem soh hima, ki khot bad sin ïa uba u long u Syiem Buhsing u Bakhraw.
Shipor, ka jingsynshar jong u ka la long kaba shong suk khlem don jingïañia ei ei, naduh u barit haduh uba khraw, ki briew nangtai nangthie ki la nang iohsngew ïa ka nam jong u, bad ki la wan ban nang ïasoh bad long kawei ka synshar hapoh jong u. Hynrei sa shipor, utei u Morsing syiem kotbar, da ka u i-rhah ia la u kni syiem rangbah, u la thaw ka lad kumno ban khlad hima noh na u bad ban long ïa ka jong ka synshar bakyrpang. Une u Morsing, uba ki sin ïa u Phankhein, u la sdang ban leh sniew da kaba suhbuit shet – kylla ïa kita ki khatar ngut ki myntri, bad na kine ki khatar ngut u la ioh san ngut kiba kyrshan ïa ka liang jong u.
Hangta la mih ka jing ïakajia thlum hapdeng shikur, u kñi bad u pyrsa, la ki pyrshang ban pynsuk da kumno kumno ruh ym lah, haduh ba u Morsing Phankheiñ u byrngem ban long da ka thma kat uba lah kat uba rem, um ñiew burom ei ei ïa la u kñi bad u hynmen jong u, u Borsing. U Buhsing Syiem u la leh katba lah ban pynlong ka jingïasuk bad u Morsing Phankhein, hynrei um sngap bad shahshkor, u sylla ïa ki briew baroh kiba dei ha ka Raj khatar – shnong ban ïahiar thma pyrshah ïa u Buhsing bad u Borsing ban kñieh noh ïa ka niam ka rukom, ïa ka long syiem man syiem shisynong, ba u da kwah ban iohti halade ïa kiei kiei baroh, bad ban pynduh syiem ïa la u kni.
U Buhsing Syiem lem bad u pyrsa jong u, u Borsing, ki iohi shai ïa ka jingkwah u Morsing Phankhein, bad ki sngewthuh shai ba, lada yn ïaleh da ka bor, kam long ka baeh ïa ki ban jop ïa u Morsing, hynrei kim kwah ban leh kumta, namar ki iohi ba ka jingjot kan long hapdeng shikur, bad u khun – u – hajar un pait un pra, te ka jingsniew ka bakhraw kan long hapdeng jong ki. Kumta u Buhsing Syiem u la lum ïa la ki myntri ban pyrkhat, kumno ban leh shaphang kane, hadien ba ki la pyrkhat ki la rai ban leh shaphang kane, hadien ba ki la pyrkhat ki la rai bad kut jingmut ba kaba kham bha ka long ban shu kynriah noh sha kawei pat ka jaka, bad ban ïalong noh la ka jong ka shong – ka – sah ka synshar – ka – korbar. Da kata ka jingmut u Buhsing Syiem lem bad ki hynñiew ngut ki myntri bad baroh kat kiba ïadei ha la ka jong ka liang ki la ïakhreh ban mih noh sha kawei pat ka jaka, kaba kham sharum, bad kata ka long ka Mawsmai, ba dang sah ka shnong haduh mynta. Mynshuwa ka shnong Mawsmai ka long ka ri khlaw ka bym don ïing don sem ne mano mano ban shong ha ka, tat haduh ba la leit buhai shnong da u Buhsing Syiem. Kumjuh u Morsing Phankheiñ haba u la iohi ba u Buhsing kumjuh u Morsing Phankhein haba u la iohi ba u Buhsing Syiem u la kynriah noh sha Mawsmai, u ruh u la kynriah jaka noh, da ka baïaryntih lang bad la ki briew baroh kiba dei ha la ka liang, ha ka jaka ka bamarkhap, kaba long ka shnong Sohra, ba la khot bad sah haduh mynta.