Ex – Rev. K. Langrin
Lehse bun ki bym pat tip shaphang ki Lyngngam kiba kham paw khmat mynshwa bad mynta, ki shnong ba kham paw bad ba don jingmut hapoh ka Ri Lyngngam. Kane ka jingthoh jong nga ka long ka khubor kaba ai jingtip ïa baroh ki longdien ba kin ym klet.
Ka shnong kaba nyngkong eh ha Ri Lyngngam ka dei ka Nongkulang. Kane ka shnong ka la palat ïa ka 800 snem katkum ka jingïathuh ki tymmen lyngba ka jingïaid ki pateng bynriew. U actor uba nyngkong u dei u Khon Rympha bad ka actress kaba nyngkong dei ka Tongsoh. Kine ki la iap kumba 500 snem tam mynshwa. Ym pat don Lyngngam kiba bha briew kum kine. U briew uba khlain tam napdeng ki Lyngngam u dei u Ramut Rongrin uba la pyniap ïa ki 200 ngut ki dkhar Shilot tang da kaba sympat da u dieng sohpri – am. U briew uba stet tam ban mareh u dei u Chikrot Kare uba lah ban beh bad kem im ïa ka skei. U muktiar uba nyngkong u dei u Holinshon Rongrin. U briew uba khlain tam ban bam ja u dei u Dot Rongrin uba lah ban bam shisien bam 12 song ba iaryngkat bad 18 pliang mynta. Uba riewspah tam napdeng ki Lyngngam ha ki snem 1947 haduh 1955 u dei u Mak Basan Nongbri uba long Lyngskor ka Hima Nongstoiñ. U Khristan uba nyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Geja Nongbri ba na ka shnong Pormawdar. Une u la mad ïa ki jingshah lehbeiñ ha la ka tnga bad ki para shnong tang namar ba u kylla Khristan. U nonghikai skul uba nyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Thoromsing Habiang ha ka snem 1955 ha Pyndengdiengkhiat. U Lyngngam uba la pass matric nyngkong u dei u Kirsing K. Bani ha ka snem 1962. Uba la ioh ïa ka nam Graduate banyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Ledishon Nongsiang uba la pass B. A. (Hons) ha ka snem 1972. U MDC bad MLA banyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Raisen Mawsor ha ka snem 1967 na Nongstoiñ Constituency. Ba la thied kali nyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Kedarson Rongrin. U nongai dawai kynbat ba stad tam na ki Lyngngam u dei u Khoriang Shyrkhon uba lada mait da ka wait ïa u siej mynstep bad sa sop da ki dawai jong u, janmiet ym ithuh shuh ïa ka dien wait. U nongrwai Juradiang uba stad tam napdeng ki Lyngngam u dei u Hon Sohbar. U engineer uba nyngkong napdeng ki Lyngngam ki dei u Augustine Mawsor uba la khlad noh haka snem 2015. U doctor uba nyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Lumbor Mawsor. U Phadar uba nyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Alphonse Rongrin. Ki Sister banyngkong napdeng ki Lyngngam ka dei ka Kwirina Nongmin. Ki Pastor banyng-kong napdeng ki Lyngngam ba la pass ha kajuh ka snem ki don ar ngut (1) U Shinington Shyrkon (2) U Karland Langrin. U nongkñia bad nongbyllei ba stad tam napdeng ki Lyngngam u dei u Sain Langrin uba la khlad ha ka snem 1999. Ka nong-rwai ba pawnam napdeng ki Lyngngam ka dei ka Unisha Ryntong. U nongthaw jing-rwai ia ka Anthem ka Ri Lyngngam u dei u Karland Langrin. Ka Choir ba pawnam tam na Ri Lyngngam ka dei kaba la rwai da ka balang Presbyterian Nongdaju ha ka Sesquicentennial Jubilee KJP Synod ha ka snem 1991 ba la hikai da u Pro Pastor K. Langrin. Haduh mynta ym don shuh ka choir na Ri Lyngngam kaba ïaryngkat bad ka. U nongrwai radio bad kaset banyngkong napdeng ki Lyngngam u dei u Cornelius Nongbri. U nongshna video Album banyngkong ba la ioh ring ïa u Mawleng bad ka jingjia ha Langpih u dei u Ex – Rev. K. Langrin. Ka shnong kaba heh tam ha Ri Lyngngam ka dei ka Umdang. Ka shnong kaba khuid tam bad kaba sumar ïa ka environment ka dei ka Nongriangmaw. U maw uba heh tam bad ba kynjang tam ha Ri Lyngngam u dei u Mawleng ha Nongiawnaw. Ka pung kaba Jylliew tam bad haba heh tam ha Ri Lyngngam ba la shna da ki puri blei ka dei ka Mleng Kharrynsai ha Nongwaitwiang.Kine pat ki long ki katto katne ki shnong ba don jingmut.Kulang ka mut kiewlang. Ki Lyngngam hyndai haba ki wan na thaiñ Tibet – Burma ki ïaid lyngba ïa ka ri dkhar ba khot mynta ka Bangladesh. Nangta ki ïa kiew lang sha kawei ka jaka lum bad ki ia shong shnong hangta. ïa kata ka shnong ba nyngkong la khot Kulang. Sonapahar ka mut u lum ksiar. Ki dkhar survey mynshwa ki lap ba ka don ka ksiar, bad ki ai kyrteng noh da ka Sonapahar. Riangdo ka dei ka ktien ba la kynnoh da ki dkhar Nepali kaba mut Riangdoh. Mynshwa kane ka jaka ka dei kaba bun mrad bha. Te haba ki leit beh mrad ki ïa sliew da ka ding harud wah ban riang ïa ka doh mrad. Ki Khasi ki khot ïa kata ka jaka Riangdoh. Ki dkhar ruh ki bud tynneng ïa ki Khasi hynrei kim lait ban kynnoh bha, kumta ki kynnoh Riangdo. Mawthengkut ka mut u mawthung ba la dkut da ka jingwan kyrshut ki hati khlaw. Ha ka por ba ka sorkar ka mut ban wan buh ia ka Bank Nongkyndong, don kiba ai jingmut ban buh ha Sonapahar, don kiba ai jingmut ban buh ha Mawthengkut, don pat kiba ai jingmut ban buh ha Riangdo. Ka daw ka long ba ki pyrkhat ba ki dei ki shnong ba kham paw. Ha kaba khatduh ki shem ba ki dei ki juh. Bad ki lap ba ki ïew ba pawnam tam jong ka Ri Lyngngam ka dei ka Riangdo. Kumta ki sa buh ïa ka Bank ha ïew Riangdo, Shallang kam dei shahlang ne shadlang. Kane ka shnong ka ioh ïa ka kyrteng da ka jingjia kumne : Hyndai ka don ka ïew. Ha kata ka ïew ki la don ar ngut kiba ïaknieh ïa ka jinglong sordar ïew. Uwei u dei u Khasi Nongphlang uba la tip kum u Khlorlieh bad uwei pat u dei Garo ba la tip kum u Koriangbiang. Haba ym lah shuh ban ïapynbeit la khie ka thma. Ha kata ka jingïaleh, ki shipai jong u Khlorlieh ki la ioh ban pyniap khambun ïa ki shipai jong u Koriangbiang. Ka tnga jong u Koriangbiang haba ka la iohi ba kita ki shipai jong u tnga jong ka ki la jan iap lut, ka la sdang sa ban leh jadu da kaba phah da u slap, u phria bad ka eriong sha ka liang jong u Khlorlieh. Ki shipai jong u Khlorlieh ki la nang tlot nangtlot katba ki shipai jong u Koriangbiang pat ki la nang ioh bor. Ha kaba khatduh la jop u Koriangbiang ia u Khlorlieh. Kumta ki la wan duhoi ‘Khah Challang’ kaba mut ‘Hip hore.’
Naduh kata ka por ba sa khot ‘Shallang,’ Kyllonmatthei ka mut ka jaka ba la tyllun ki khra ha ka por ba shet kyiad hyndai. Nongdaju ka mut ka shnong ba la wan shong nyngkong da ka jait Daju (ym dei ki dkhar). Langumshing ka dei ka jaka phlang ba shong ki sim ba phylla ba ki Lyngngam ki khot sim Lonchin. Umdang ka dei ka jaka ba don tang kawei ka wah. Jaiaw ka dei ka jaka ba mih bun u jhur ba khot jaiaw. Mawlai ka dei ka jaka ba don ka krem dohthli, namar ha ka ktien Lyngngam ïa u dohthli la khot ‘lai.’ Te Mawlai ka mut maw dohthli. Mawkhar ka dei ka jaka kaba don uwei u maw ba phylla uba ka rong jong u ka long lieh bad stem. Une u maw u dang don haduh mynta hajan ka ïing jong u bah Ken Umyiap. Pomdkhar ka dei ka jaka ba ki pom ïa ka dkhar. Hyndai haba ki Lynggnam ki leit knia ia u basa, ki la kñia da u sniang ruh um pdiang, da u blang ruh um pdiang, da u masi ruh um pdiang. Hyndai la don sa tang ar ngut shi hynmen para ha ka shnong Porgajeng hadien jong ka khlam. Ki Garo haba ki la bna ba ki don sa tang ar ngut, ki la khreh ban leit pyniap. U hynmen ynda haba u la ioh khubor na ka mariang ba ki nongshun kin sa wan, u la thaiñ ïa ka ruh syiar, u la set ïa ka para bad sop da u skum kba.
ïa lade pat u la phet bak. Kata ka para ynda haba ka la sakhrai ba shong ha ka ruh syiar, ka la khih la ksar bad ka ruh ka la tyllun haduh ka khmat jong ka krem maw. Ka la mih nangta na ka ruh bad ka leit rung hapoh kata ka krem. Hadien katto katne snem la wan uwei u nongkhwai doh. Katba uta uba khwai doh u dang khwai, kata ka kynthei (ka Wir) ka la kawang ïa u da u lyngkhot siejlung ba ka bam. Haba uta u briew u la peit sha ka krem u shem ba ka don ka samla briew. U la ibha ïa ka bad ki la ïashong kurim. Ki la mih na kata ka krem ba ha ka ktien Lyngngam ki khot ka krong.Na kata ka daw ba sa khot ‘Nongkrong.’ Umshynrut ka mut ka um ba mih na u mawshynrut. Hyndai la don uwei u Mawshynrut ba u Nongthaw u la oh shrong ha ka dur jong ka kynthei. ïa uta u maw la pynpait noh da ki khar survey. Mawpomblang ka mut u maw ba ki nongkñia hyndai ki shait leit knia bad pom blang. Mawthylliang ka mut u maw uba shong halor jong uwei pat u maw. Uta u maw u long kum ka thylliang (ka sem ap mrad ha lyng-kha), Seinduli ka mut u bseiñ ba la nguid ïa u Duli. Hyndai la don uwei u briew uba leit puh pynthor hajan jong kawei ka bir. Katba u nang puh ïa kata ka pynthor, la mih kyndit uwei u bseiñ bad u la nguid ïa u. Nongjynra ka mut ka jaka ba ki jynra (ki kui) ki shait ia lum dorbar. Nongsohram ka mut ka shnong ba pynmih bun eh ki sohphan ba ha ka ktien Lyngngam ki khot Sohram. Langshonthiang ka mut ka shnong kaba don u phlang uba itynnad eh. Nongryngka ka mut ka shnong kaba don harud jong ka wah ba don bun ki artyngka kiba bam briew. Nongshyrkon ka mut ka shnong ba la seng da ka jait Shyrkon. Nongwaitwiang ka mut ka shnong kaba hyndai ki leit tong um da ki wiang. Wiang ka long kum ka pliang. Wait ka mut tong. Mawru ka dei ka shong ka don u maw uba shait tem ksing da ki ksuid. Bad shisien ba la iohsngew ïa ka jingriew jong u maw dei ban don beit ki briew ki ban iap. Porsohlang ka mut ka shnong kaba don harud jong ka wah ba don bun u sohlang, namar ha ka ktien Lyngngam ïa ka wah la khot ‘por.’ Pyndengmawlieh ka mut ka shnong kaba don halor u lum ba don bun u mawlieh.Ngan iehnoh shwa hangne namar ki don bun ki shnong kiba shu ai kyrteng khlem jingmut bad don ruh kiba ngam tip. ïa ki riew hyndai kiba nga la kdew sha khmat, don kiba nga khlem ai jait. Ka dur ka long ba mynhyndai kim pat don jait kumba long mynta.
