Ka Shnong Umshynrut

Ex – Rev. K. Langrin

Ka shnong Umshynrut kaba don ha Ri Lyngngam, West Khasi Hills District, ka long kawei na ki shnong ba la rim tam bad ba don nam hapoh ka Hima Nongstoiñ. Katkum ki sabut, kane ka shnong ka la palat 300 snem. Kane ka shnong ka la pynkha bun tylli ki shnong. Ka khun nyngkong jong ka ka dei ka Nongkrong bad ka khun ba ar pat ka dei ka Photjalei. Kita ki khun jong ka shnong Umshynrut ki la kylla kyrteng. Ka Nongkrong ka la ioh lai tylli ki kyrteng. Kaba nyngkong ka Nongrimkhriam, kaba ar ka Porgajeng bad kaba lai ka Nongkrong. Ka Photjalei ruh ka la ioh ar kyrteng. Ka kyrteng banyng-kong ka dei ka Mawjeinlang bad kaba ar ka dei ka Photjalei. Dei tang ka shnong Umshynrut kaba khlem kylla kyrteng haduh mynta.

Balei ba ïa kane ka shnong ka khot ‘Umshynrut?’ Kane ka shnong ka don u mawshynrut ha u Domlangiu uba long u lum uba kynjan tam ha kane ka thaiñ ba ki dkhar company ki lawan survey ban tih ïa u maw hynrei kim nud namar haba ki peit da ki tiar shapoh ramew ki iohi ba u don u ksuid uba long kum u masi. Te ha ka jingshisha ïa kane ka shnong la de ban khot da ka kyrteng ‘Mawshynrut.’ Te balei pat ba la ai kyrteng ‘Umshynrut ?’ Ka daw ka long namar mynhyndai la don uwei u Mawshynrut shaphang sepngi jong kane ka shnong ba u Nongthaw U la oh shrong ha ka dur jong ka riewkynthei kaba lyngkhuid. Bad kaba phylla ka long ba na uta u maw ka jaw ka um jrop jrop khlem sangeh. Te namar ba ka  um ka mih na u Mawshynrut, ïa kane ka shnong la khot kyrteng ‘Umshynrut.’ Hynrei sngewsih ba ïa uta u maw la pynpait noh da ki khar survey 60 snem mynshwa. Ah jin lada u dang dong haduh mynta ki briew na kylleng sawdong pyrthei kin wan ban jngoh.

Wat la kane ka shnong ka la long kaba la rim eh, pynban ka jingshai ka la wan poi sa kumba hadien 250 snem ei ei. Napdeng ki nongshong shnong ha Umshynrut uba la leit wad nyngkong ia ka jingshai u dei u Kasing Langrin. Une u Kasing Langrin u la mih na la shnong ha ka snem 1948 ban leit shong skul ha Nongstoiñ naduh klas A haduh klas – VI. U la long shisha u riew thrang jingstad ba u la pyndep ïa 3 tylli ki klas, klas – A, klas – B  bad kla – I ha ka shi snem. Ynda u la dep ïa ka klas – VI u la leit training sa ha Sohra. bad haba u la pass ïa ka jinghikai u la wan ban seng ïa ka L. P. School ha Umshynrut ha ka snem 1957,

Ka jingpynlong ïa ka shnong Umshynrut : – Mynhyndai ka la don kawei ka briew kaba kyrteng ka Nianghiat ba ki nong Umshynrut ki khot ieit ïa ka ka ‘Ïew Nianghiat.’ Kane ka briew ka la mih na sha ki thaiñ Nongstoiñ bad ka la wan poi wir marwei ha kane ka jaka. Ka dei na ka jait Byrsat, hynrei ynda ka la poi ha Umshynrut ka la pynkylla noh sha ka jait Tyrsa. Kane ka Ïew Nianghiat ka la kam trai ïa baroh ka khyndew kaba iar bad heh katta katta. Ka Hiar Tyrso kaba long ka trai khyndew kaba la khlad dang ha ka snem 1975 ka dei kaba la hiar pateng na ka Nianghiat kaba long ha meikulong jong ka shnong Umshynrut. Kata ka mei kulong jong ka shnong bad jong ka jait Tyrsa ka la shnong marwei bun bun snem khlem lok khlem jor. Ka rep ka riang da kaba shyrti lyng-kha ha kane ka jaka kaba ïar. U jingthung uba kongsan eh u dei u sohriew ba ha ka ktien Maram ki khot u riewsip, ym u riewhadem. Ia u sohriew ba la wan rah da ka Ïew Nianghiat ki briew ha ka thaiñ Umshynrut ki dang sumar haduh mynta. Ka Ïew Nianghiat ka la pyndonkam ïa u sohriew ha kaba shet ja bad ban buh jingriam ïa ki nongshun. Kane ka Ïew Nianghiat ka la shna la i ïingskum ban shong ban sah marwei. Ka don la ki tiar ïaleh ïa ki nongshun kum ki khra, ka waitlam, u sum, u khnam bad ka ryntieh. Da kine ki tiar ïaleh ka la jop pyrshah ïa ki nongshun kiba la thmu bunsien ban pyniap ïa ka.

Shisien ha kawei ka por, ki Garo ba khet khlieh briew haba ki la bna ba ka Ïaw Nianghiat ka  shong tang marwei ha Umshynrut, ki la khreh ban wan hiar thma ïa ka. Ha ki por mynhyndai shwa ban wan jia kano kano ka kam sngewsih ne jingma, ki sim, ki khñiang bad ki dieng ki siej ki ju wan ai khubor bad pyni lypa da ki dak khnang ban nang ban pynkhreh. ïa ki Ïaw Nianghiat ruh la wan ai khubor lypa ha shwa jong ka jingwan poi kita ki nongshun. Kumta ka Nianghiat ka la sei da ki khra kiba heh bad jrong kat ka rynïeng briew bad ka la buh sawdong ïa ka ïing jong ka da kaba pynspong da ki jainlieh ha ki khlieh jong ki khra. Nangta da u sohriew ka la leit theh ha man la ki lad ki lynti ban long ka jingriam ïa ki nongshun. Mynmiet shwa ba ki nongshun kin wan poi, ka Nianghiat ka la ap lypa ha shakier ïing ryngkat bad ka waitlam ha ka kti. Kita ki nongshun haba ki la poi hajan ka ïing jong ka, ki la iohi ïa kita ki khra ba la pynspong jainlieh, ki nang ïatharai ba ki dei ki shipai jong ka Nianghiat bad kim nud shuh ban tur. Te ka Nianghiat haba ka la iohi ïa ki nongshun, ka la mih bluit bad ka la pyrta, “Kaw ! Ki shipai jong nga to mih ban ïaleh ïa kitai ki nongshun.” Kita ki nongshun ki la sheptieng bad ki la ïa phet ruma bad ki la iuh ïa ki sohriew ba la buh jingriam da ka Nianghiat, ki la btuit, la ur bad kdiah lut ki syngkai. Ka Nianghiat ka la ioh ban pom suk ïa kita ki nongshun baroh.

Sa shisien pat ki nongshun ki la wan 12 ngut ban pyniap ïa ki Ïaw Nianghiat da kaba ki la ïaid lyngba ïa ka Wahblei. Shwa ba kita ki nongshun kin poi ha Wahblei, uwei u sangkhñi u la pun jingkieng ïa ka wah na shiliang sha shiliang. Haba kita ki nongshun ki la poi ha Wahblei ki la iohi ïa uta u sangkhni, ki la ïa tharai ba ka dei ka jingkieng ba ka pun da ka Nianghiat. Kumta ki la ïa kiew joit halor ka  met jong uta u sangkhni bad ki la ïaid. Haba ki la hamar shiteng jong ka met u sangkhni, uwei napdeng jong ki u la pom kai da ka waitlam ïa ka met u sangkhni, uta u sangkhni ula kyndit, u la khih kynsan, u la noh pum ïa lade shapoh um bad baroh 12 ngut ki la iap. Dei naduh kata ka por ba ki nongshun kim nud shuh ban wan tur sha Umshynrut. Ka Nianghiat ka la im suk kynjai marwei khlem don nongshun shuh. Haduh mynta mynne ym ju don nongshohnoh ne nongshun kiba nud ban tur sha ka shnong Umshynrut.

Kumno ka Ïaw Nianghiat ka ioh tnga :- Ha ka snem 1700 haba u syiem Ruba Sing uba long u syiem uba nyngkong jong ka hima Nongstoiñ u la khot pynlong ïa ka dorbar hima ha Nongstoiñ, u la pynbna ïar ba baroh ki khlieh shynrang ki dei ban wan poi ha kata ka dorbar. Te ka Nianghiat ruh ka la kwah eh ban leit sha kata ka dorbar ba la khot da u syiem. Hynrei ka jingeh ïa ka ka long ba u syiem um shah ïa ka kynthei ban wan dorbar. Te kumta ka la pyrkhat ba kan shu riam shynrang noh. Ka la boh, ka la spong ïa ka khlieh bad ka la thung tmaiñ da u tmain jong u riewhadem. Ka la mih na shnong ban leit sha Nongstoiñ ryngkat bad ka waitlam, u khnam bad ka ryntieh ha ka kti. Ynda poi ha Nongstoiñ ka la rung ha kata ka dorbar hima bad ka la ïashong lang bad ki rangbah. U syiem Ruba Sing um ithuh ba ka dei ka kynthei. Kata ka dorbar hima ka la neh lai miet lai sngi. Ka Nianghiat ruh ka la ïathuh hok bad pynithuh ha uba ka dei ka kynthei. Ka la iathuh ruh ba ka shong marwei kum ka riewkynthei ha ka shnong Umshynrut. Uta u rangbah ruh haba ïa lade u dang long marwei, u la ibha samla ïa ka Nianghiat, bad u la kylli syndon la ka mon ne em ban ïa shongkurim bad u. Ka Nianghiat ruh ka kohnguh khlieh bad ka la ong, “La da phi mon ïa nga, to bud ïa nga sha Umshynrut.” Ynda haba la wai ka dorbar baroh ar ngut ki la leit sha Umshynrut bad ki la ïashongkurim. Naduh kata ka por keiñ ba sa roi ki nongshong shnong ha Umshynrut. (Ia ka snem 1700 jong ka jinglong syiem u Ruba Sing u syiem uba nyng-kong jong ka hima Nongstoiñ bad kata ka dorbar hima banyngkong nga la ioh ban pule ïa kawei ka kot ba la thoh da ki phareng ha ka snem 1855 kaba kyrteng, “The Khasi Kingdoms” kaba don ha ka kti jong u Bah Holinshon Rongrim na ka shnong Langumshing ha ka snem 1990 ha ka por ba u dang im).

Kane ka shnong Umshynrut ka la don 75 ïing. Ka dang don tang ar tylli ki L. P. School bad kawei ka U. P. School. Ym pat don surok ban leit sha Umshynrut. Ka la don kawei Sub – Centre ban ai dawai ia kiba pang hynrei dang shem jingeh wat tang ban kit ïa ki dawai namar ka jingeh ha ka leit ka wan khlem surok. Ki don ruh bun jait ki soh ki pai bad ki jhur ba pynmih da ki nongshong shnong ha Umshynrut, hynrei bun kiba shu pyut kai namar kim lah ban kit da ka met briew haduh ban poi ha surok bah ban leit sha ïew Nongstoiñ. Te lada ka sorkar jong ngi ka sngewsynei ban ai surok PWD ban poi sha Umshynrut kan long shisha ka jingkyrkhu kaba khraw na ka bynta kiba pang ba shitom bad ban leit die sha ïew Nongstoiñ ïa ki mar ki mata, ki jhur bad ki soh ki pai.