Rasong Ka Saiñ Seispah Khlehkhawlang

Nalor kata don pat sa ka sap ka phong katkum ka jingtbit jong ki briew shimet ba ym lah ban long salonsar ha ka imlang sahlang.

Raphael Warjri

Ka Soispahbynriew (Communism) bad Soispahlang (Socialism) ka dei kaba khmih ba ki paidbah kin ioh bhah marryngkat katkum ba la mang da ka iktiar sorkar. Ka Roispahlade (Capitalism) ka dei kaba ïakhun tyngeh ban roi ka spah lajong tang ha lade, lada dei shimet marwei lane ha ka kynhun ba kyrpang kum ka seng khaiï. Lehse ka jingthmu ka dei kaba bha na ka bynta ki paidbah, hynrei ka ba pyntreikam ha ka synshar khadar ka la wanrah byllai kiei kiei kiba lymbiang ha ba pynshongdor bad pynshongñia ïa ka rukom treikam. Kumba ka paw la bun ki Ri ha pyrthei kiba kane ka buit korbar kam ka la khyllem suki pa suki. Ha Ri India ka la sdang rasong ha ki phew snem ba la leit bad kaba shynna bha dei ha ki jylla West Bengal, Kerala bad Tripura. Uwei na ki radbah ba la pynphriang bad pyntreikam bha ïa kane ka rukom korbar kam ha ka synshar khadar dei u Jyoti Basu u ba la long myntri rangbah jong ka jylla West Bengal da ki bun phew snem haduh ban da kut artat ka ryta babiang ban synshar khadar. Lehse lada don da kiwei pat kiba mih bteng ban mihpli ha ka jaka jong u Jyoti Basu, kiba lah ban kot ka bor ka buit shemphang kat ma u, ka dang lah ban ïaineh. Hynrei kaba sngew diaw na ka bynta ka Communist Party of India ba ka la swai noh ha-dien ba la iap noh u Jyoti Basu bad kiwei kiwei ki nongïalam kim lah shuh ban pynkhie khlieh. Ka jinglong lymbiang kane ka rukom korbar kam ha ka synshar ban sam bhah mar kumjuh ïa ka seispah na ka jylla, ka long ba ym lah ban phikir bad khmih bniah hapdeng kiba trei smat bad kiba alhia, namar ba ym lah ban long ba kin ïa ioh bhah kumjuh haba ka jingmih na ka jingtrei ka ïapher. Ha kano kano ka jingsngew briew, kiba smat bad trei shitom ki don ka nongrim ban bishni pihuiñ ïa kiba jaituh alhia. Nalor kata ka don ruh ka rukom leh buittuh jong kiba kum kita ban lape da kiwei ki rukom ba isaitmet ha ka imlang sahlang. Kumba ju ong ha ka kyntien Khasi ‘nang kyntur u sniang, nang iohnam u ksew’ bad kata ka long ka kam buitpoh kaba lah ban pyntroiñ ïa ka imlang sahlang. Haba kiba trei hok bad trei shitom ki duh mynsiem ba ym ioh la ka nong katkum ka hok, kiba jaituh alhia pat ki ioh la ka nong bym hok khlem da lah ban trei na ka bynta ka imlang sahlang.

Nalor kata don pat sa ka sap ka phong katkum ka jingtbit jong ki briew shimet ba ym lah ban long salonsar ha ka imlang sahlang. Lada kaei kaba ki briew ba don ka sap ka phong ban trei sani katkum ka jingtbit, ym lah ban ñiew kumjuh bad kito ki ba ym don ka sap ka phong ban trei. Kaei ka ki leh kiba tbit ha ka shikynta ban mih u soh ba pura, ym lah ban nujor bad kaba leh kiba ym don jingtbit haba baroh shisngi ruh ym lah ban mih u soh. Kumta ka dei ban don ka pansara hapdeng ka jingtbit, jingtrei shitom bad kaba bniah sani ha la ka kam hapdeng ki para nongtrei ba yn lah ban ioh u soh ba pura na ka bynta ban myntoi ka imlang sahlang. Lehse ha Ri India ba ka don kata kaba ki khot ka Mixed Economy lane ka Seispah Mirlang ba u Jyoti Basu jong ka jylla West Bengal u lah ban bat skhem ïa ka synshar khadar ha ka ryta jong u shilynter ki aiom saiñpyrthei. Lada dei sha kiwei kiwei ki Ri ba khlehkhawlang ïa ki riew shimet ba tbit, ba minot, ba trei shitom bad kiwei pat ki ba duna ka jingtbit, ba alhia bad ba syntan, ka lah ban ym ler kam kumba long ha Ri India. Lada phai pat sha ka phang ka ba la tai shaphang kaba khring ïa ki paidbah sha kano kano ka kynhun, ki seng niam ki long kiba khlaiñ bor tam namar ba ki lah ban tyndep bad thame ïa ka janor jong ki briew, hynrei ki seng pyrthei ki don ka kynpeiñ kaba jwat ban pynkohnguh ïa ki briew ban buddien lane ban syllok lang shikynhun ha kajuh ka thup.

Ka Roispah lade ka dei ka atiar korbar ha ka kam kamai kajih bad khaiï pateng, kaba lah ban kyrsoi ïa ki khuiñtynrai (resources) ban pyndonkam da ka ki briew ki batbit, ba duriap bad trei shimot ban pynmih u sohmyntoi (product) ha ka imlang sahlang, hynrei lada khlem adkar lane teh lakam da ka iktiar sorkar, kita ki riewtbit ki lah ban klun naphang ia ki sohmyntoi, khlem kheiñ snep shuh ïa ki nongtrei kiba synñiang lang ha ka jingtrei ban pynmih ïa ki sohmyntoi. Kumba long mynta ha Ri India kita ki heh saipan kum ki Adani bad Ambani ki don la ka buitthaw ban pyntreikam la ka jingtbit ha ka imlang sahlang ha kata ka rukom ba ki lah ban khring briew shibyllien bad klun ïa ka bhah ba radbah sha lade. Ha kata ka rukom ki paidbah ki shah tehmraw ka mut ka pyrkhat ba ka janor kam lah shuh ban lait na kaei ka ba ki mad na ki sohmyntoi ba ioh na kita ki seng khaiï jong kine ki heh saipan. Lada shim ha ka rukom ka ba long ba man ha jylla lah ban kdew ki nuksa basuk ban sngewthuh ki paidbah ha kaba ïadei bad kiei kiei ba ïa tyngkhuh marmet ha lade. Ki don byllai ki nuksa tang lah ban kdew tang katto katne tylli. Ha ka jylli barit ha jylla Meghalaya lah ban kdew ba ki dkhar Marwari, Sindhi, Panjabi, Bengali, Bihari bad kiwei kiwei ki la tyllep ïa ka khaiï pateng haduh katta katta naduh dang sdang pateng la pateng ha ka longiïng longsem ka ba la ïaineh lyngba ki ryta.