Raphael Warjri
Ha ka kheng kam khaiï donkam ka seng ka dang ka ba pahuh hynrei kaba biang ka diah kheiñduh (calculative risk) na ka bynta ban pynbiang katkum ka jingdawa jong ka ïew bad kaba kongsan tam ka long ban hun ki paidbah nongthied (customer) khlem da khñium ne ud ïa ka dor ba rem ba syad. Mynnor haba ki briew ki dang shida bad ym pat da jyllei than ki paidbynriew ha ki shnong ki thaw ki ban wan sha ïew na ka bynta ka thied ka pet, ka siew ka tda, khamtam ha ha ki por hyndai ba dang shu ïapeiñ da ki mar ki mata, kiei kiei baroh ki long kiba ryntih. Naduh ba la sdang jyllei ki paidbyllien kiba thied ba pet ba siew ba tda, la sdang mih ki nongkhaiï madan kiba shu thied bad die pateng. Lyngba ki ryta, kita kiba thied bad die pateng kum ki ksiang khaiï (middlemen) ki long ki briew kiba shida ban pynsuk ïa ki paidbah ban lait na kaba leit lynti jngai na ka bynta ban ioh kano kano ka mar na ki nongkhaiï dielang (wholesaler) ban die pateng ha ki nongthied ha kylleng ki ïew ki hat ha ka thaiñ. Mynnor kine ki ksiang khaiï ki shu ap khmih lynti da ka bai rneng ba noh synñiang ki paidbah nongthied ba kin ioh kamai kajih. Ym lah ban tip pat ba kumno kiei kiei ki la kylla khongpong ba kita ki ksiang khaiï ki kylla pynban kum ki mangkariang ba rhah bad khwan jyndei. Kumta kam long ka ba dei ban kynnoh ïano ïano namar ka daw ka long hi na ka imlang sahlang ba la jyrwit jyrwat ka mut ka pyrkhat jong ki briew. Kita ki briew ki lah ban dei hi ki nongthied lane lah ban dei ki ksiang khaiï, tangba kumno ka la sdang ym lah ban tip thikna.
Kumba la kdew hashwa, kine ki ksiang khaiï ki dei kiba ïarap ïa ki paidbah ban pynsuk ha ka siew ka tda ha kiba bun ki liang. Ki paidbah barabor kim kotbor ban thied shibun ki mar ki mata palat na la ka jingdonkam ha la ïing la sem lane shimet, kumta ki hap ban thied pateng na ki basa ba die khutia katkum ba dawa. Ki nongdielang kim lah ban die khutia sha ki paidbah bad kumta ki die pateng ha ki trai basa ha ïew ha hat ba kin die khutia kylla sha ki paidbah. Kine ki trai basa ki lah ban dei ki ksiang khaiï ki ba seng ba dang hi da lade ban ioh die khutia ryngkat ka bai iohnong (profit) kaba biang. Hadien ha bud pat la mih ki ksiang khaiï kiba khlem ka seng ka dang ki lah ban pynïaid ïew ïa ki tiar ki tar ki mar ki mata tang da kaba shu kylliang ktien hapdeng ki nongdielang bad ki trai basa lane wat na ki nongdielang sha ki paidbah ba siew ba tda katkum ki kynja mar mata kiba dei ban khaiï. Kito kiba don la ka basa ryngkat bad ka seng ka dang ban kynshew ne buh thup ïa ka mar na ka bynta ban die kylla sha ki paidbah ki long kiba trei hok la ka kam ban pynsuk ïa kiba siew ba pet. Hynrei kito kiba shu padiah khlem baiwai ban shu shim tiar na ki nongkhaiï dielang bad die kylla sha ki basa lane sha ki paidbah ki long ki briew ba ym lah ban shaniah namar ym dei kiba khaiï da kaba kheng da la ka seng ka dang ban kynshew bad buh thup ïa ki mar. Kito kiba don la ka basa ki lah ban die bad kylliang ïa ka mar na ki paidbah haba don kano kano ka khep ba lah ban kylla jingmut, hynrei kito kiba khlem basa, wei ba ki la die ym ju don shuh ka lad ban dang iohlad ban kylliang. Ki don sa kiwei kiwei ki bynta ba ju buh ïa ki paidbah ha ka jingsyier bad kumta ka shong shngaiñ hi na kito ki nongdie kiba don la ka basa ba thikna.
Kaba mynsaw lei lei ka long lada ngat ha kito kiba la thmu lypa ban thok ban shukor ïa ki paidbah, kita kiba khlem basa ki long kiba kham ioh kabu ban shukor. Hynrei kiba don la ka basa kham ñiar ba kin thok kin shukor ïa ki paidbah ha ka siew ka pet. Katkum ba la ïaid ka juk ka ïew ka hat mynta ka la nang kham suk shuh shuh haduh ba ïa ka die ka thied ka siew ka tda, ym donkam shuh wat ban ïashem ki nongdie bad ki nongthied, namar ïa ka kam baroh lah ban korbar na ki kor snur par jingtip (online marketing system). Hynrei ki jingkylla jong ka juk ki don la ka bynta ban pynsuk ïa ki paidbah nongthied nongpet bad ha ka juh ka por ka pynïar ïa ka ïew ka hat ha kylleng ki thaiñ. Jar la katta ki don ki kynhun ha ka die ka thied ka siew ka tda kiba trei hok katkum ka jingdawa ki paidbah bad ki ioh ka jingshañiah salonsar. Hynrei ki don ruh ki kynhun thok kiba lah ban shet shukor ïa ki paidbah da kaba die da ki mar ba ym ïahap ka dor bad kaba pyninam lyngba ki kor ka snur par jingtip. Ka long kaba thymmai na ka bynta ki paidbah bad ka long ruh kaba khring shaid shaid ïa ki paidbah ban ai jingshaniah lyngba kine ki kabu ban die ban thied ban siew ban tda lyngba ka snur par jingtip, khlem da ïashem ne ïa kynduh markhmat bad ki trai ba die bad ki paidbah ba thied. Na kata ka daw ba ka sorkar ka dei ban korbar ha kaba ailad ba ka die ka thied ka siew ka tda kan long ha u pud jong ka aiñ kaba ïada ïa ka hok jong ki paidbah.
