Ki Khlaw La ka Jingim U Riewlum

Haba pom pathar ïaki dieng bun ki kymbat dawai ki duh noh.

Da u G. W. Lyngdoh, U  Nongsaiñ Hima,1989

Ka jinglalot jong u briew uba don ba em lypa bad ka jingduk jong uba bun balang ka pynlong ïa ka jingleh ba thurmur ba pynsepei ïaka spah kaba don ha ka pyrthei mariang la kren u riewstad. Katei ka jingkren  ka pynshisha ba ka don ka jing-leh ki briew kiba riewspah bad kiba duk ruh kumjuh kaba la pynjot ïaki khlaw ki btep bad pynduh ïaka spah kaba don ha ki ka ban bam shyrta pateng la pateng katba dang sah u briew ha sla ka pyrthei. ïa ki riewlum ki khlaw ki long shi bynta na ka jingim jong ki bad khlem ki khlaw kiba biang ka jingdon ki dieng ki siej bad ki kynbat ka jingim ki riewlum kan kylla long kaba kordit kumba la dep jia sha kiwei pat ki bynta jong ka pyrthei.

Kaei kaba jia haba lut ki khlaw, bad ka ktah kumno ïaka jingim ha rilum bad ha ri thor. Kiba bun ki dieng bah kiba shan skhem ïaka jingim jong u briew bad iaki mrad ruh, ka shimpor ïaki ha ka ban san rangbah haduh shispah sanphew snem, shi-spah snem bad phraphew snem lada duna eh nalor kata kiwei de ki dieng bad ki kymbat ki iohlad ban im bad ban san haba ki sah ki diengbah kiba ïada ïa ka mariang. Haba pom pathar ïaki dieng bun ki kymbat dawai ki duh noh. Ka dawai ba shna ha ka ban sumar bad pynkhiah ïa u briew ka mih na ki khlaw bad lada kane ka duh lut la hap ban pynmih dawai da kawei pat ka rukom shna kaba kham sniew shuh shuh ïa ka met u briew lada bakla ban ai.

Ka jingduh kaba khraw tam ka long ha ka jingtlor noh jong ka dewmet bad bunsien kane ka lam sha ka jingïapthngan, ka jingrngat ki tyllong um bad ka jing-rang rkhiang. Nalor kata ka beh sa ka lyer kaba pynstang ïaka khyndew ha ki lum rep bad ka rah ïa kane sha ki wah ha ka por lyiur. Haba tlot bor ka dewmet u khñiang jingpang ruh u kloi ban wan kjit lut ia uba don kumba tlot kham swai bad u pyllait ïa kato ka jingri kaba koit ba khlain. Ka long kaba shisha ba ha ki rilum mynta ka dawai sboh fertilizer ka long kaba donkam namar ba la tlot ka mariang. ïa ka dawai sboh ruh ka ïaid katkum ba ai permit ka sorkar bad ki nongrep ki hap ban thied rem ïaka, katba ka dor mar rep pat kim kiew kumba kiew ki jingdonkam. Ban lait na kine ki jingeh ka donkam ban sumar ïaka mariang.

Ki riewlum ki donkam ban thang da ka dieng haba shet jingshet Hynrei wat sha nongkyrdong ruh la bun ki jaka ba ka dieng la shitom ban ioh.Ban thang da ka umphñiang sharam ha ka Stove ruh ka long kaba shitom jingmut namar kan long kaba eh ban wad sharak. Ka la don ka jingpynrem kaba jur ïa ki sorkar jong ki thaiñ lam mihngi ba ki ai laisen palat ïa ki karkhana ot dieng bad ïa ki karkhana shna plywood. Ki khlaw sha kine ki thaiñ ki lut khamtam ba la bun than ki kharkhana plywood. Ka don ka jingbakla haba ong ba ka jingmih kaba jur na ki khlaw ka dei na ki dieng ba rah sha ki karkhana ot dieng bad kumta ter ter. Ki don ki jait jingthung bad ki kynbat kiba donbor hynrei ym ioh jingtip kaba biang bad ki kylla leh nohei. Ha ri Khasi kaba sniew eh ka long ka jingthang rnga pathar kaba la pynduh ïa kiba bun ki jaid dieng kiba kordor kiba ki pateng mynta kin nym iohi shuh ïa ki.

Ka jingeh kaba khraw tam ïa u khun bynriew ha kine ki sngi ka long kumno ban pynneh bad pynsah ïa ki khlaw. Lada bakla ki bun ki jinglalot ki ban wan shem ha u briew. U briew un hap ban pynïadei ïalade bad ka jingdonkam kaba don hapoh ka mariang.Ki tymmen myynhyndai ki la hikai kumno ban peit thuh ïa ki aiom, kumno ban bet symbai bad kumno ban burom ïaka ma-riang.Ka jingwan kyrthep ka jingstad saians bad ka jingkwah than ki bor sorkar ban ïaid ryngkat bad ka por ban ïadei bad ka technology kaba mynta ka long kawei na ki daw kaba ïarap ban pynduh ïa ka jingïadei u khun bynriew bad ka mariang ha kata ka rukom ba kawei kan ïarap ïa kawei ym ban  poi sha ka jingïather kut hapdeng u briew bad ka mairang.

Hapdeng ba ka don ka jingleh pathar ïa ki dieng ki siej ki don ki jaid dieng kiba pyneh bad ki tang shu iohlad ki khie im biang bad ki san kloi. Kane ka long ka jingkyrkhu hynrei namar daw ba lyngkot jingmut kane ka jingïaleh ka jia man ka por haduh ba ki dieng kiba ïaleh ban san kloi kim iohlad satia ban long ka jingkyrkhu ïa u briew. Kaba ki riewstad ki sngew bynrniew ka long ba ki lyer bih kiba mih na karkhana bad ki kali ki pynsniew ia ka mariang bad lada biang ka jingrben ki khlaw sha kylleng ka pyrthei kane ka lyer bih ka shah kjit bad shah pynkhuid ha ki dieng ki siej. Hynrei wat hangne ha Meghalaya kaba dei ban don dieng ha lum ha wah kumba hynriew phew na ka shispah ka don mynta tang laiphewwei na ka shispah. Wat ha ki ri thor ruh ka jingdawa ka long dei ban thep da ki khlaw kumba laiphew lai na ka shispah bad sha rilum hynriewphew na ka shispah.

Ban pynim biang ïa ki khlaw ban thung bun ki jaid dieng. Hynrei ka rukom thung dieng tang ha rud surok da kaba pom dieng napoh khlaw ban ker ïa ka jaka thung ka kham pynshitom shuh ïa ki briew kiba donkam ïa kito ki dieng kiba la donkam ïa kito ki dieng kiba la don lypa ha ki khlaw. Kaba thung tang shijait ha kawei ka jaka ruh  ka long kumba pynap ïa ka jingiap tram ha ka bam khñiang bad ka jingbym aiti lem ha ki shnong ba kin iadon bynta ban pynim bad pynneh ïa ki khlaw ka long ka polisi kaba duhnong. Ha kaba kut ki riewlum ki shah ha ki jingeh ki bym lah kiar bad ki hap ban wad lad ban im jakpoh na ki sorbah. Kane ka  pynhiar dor ïa ka jinglong u riewlum bad ka pynduh ïa ki jinglong tynrai bad ka duh lut ka jingstad jingshemphang kaba dei ban hiar pateng.Kaba lah ban leh nangne shakhmat ka long ban hikai ïa ki nongkyndong ba kin ithuh ïa kiei kiei kiba kordor kiba don hapoh khlaw. Ka donkam ruh ban adong ba ki nongwei kin nym iohlad ban shim kabu ïa kine ki mar kiba kordor ba ka dei ban don ka ïew kaba im na ka bynta jong ki.