U Nongsaiñ Hima, 1987
“Kaei ka Jingshisha ?” la kylli u Pilatus, khlem ap ïa ka jubab, mynta la kumba arhajar snem, bad imat ba kata ka jingkylli kaba bud da u dak khongweng uba kum ka Rashi, haduh kine ki sngi ka ïai – kynwong ha ki thliew shkor kumba shoh u Tyrnem ha u Rniang, bad ka ïai – kdar kum ka jylli ha sla – um jong ka nan ha kaba u khynnah u pashat maw plom – shi – plom.Kam long kaba eh ban tip bad ban shem ïa ka jingshisha, namar u Blei U long ka Jingshisha bad dei Ma – U hi Uba thaw ïa u briew.
U Khun Bynriew utei ki duwan kiba jrong kum u Mot Babel, ïa ka Lei – Muluk bad ka Lei – Longspah, bad na ka bynta kine, u trei shitom khui – shi – khui bad miet bad sngi, haduh ba teng – teng u dei ban duh – thiah duh – dem bad pep – bam pep – dih ! Ha kine, u kyrmen bad u khmih – lynti ban ioh ïa ka Jingsuk.
Ha duwan jong ka ‘Lei – Muluk, u bynriew u kyntei ki jynai – nguh – thang da kiba u pynïeng ïa la u parabriew ha ka Rsham la jong. Ka ri ne ka hima dei ka blei kaba u dei ban demkhrup arti arjat. Na ka bynta jong ka, u dei ban kñia, ym tang ïalade, hynrei, ïa la ka ïing – ka – sem, ïa la ki khun – ki – tnga ruh. U briew um long shuh u kynrad la jong, bad ki khun – ki – kti jong u, kim dei ki jong u, hynrei ki jong ka hima. U dei ban phah ïa la ka jingim bad baroh katba u don, na ka bynta ka hima, u briew u bym don jingmyntoi na ka bynta ka hima, um dei ruh ban im. Ki jingdawa kiba sngewshyrkhei.
Don kiwei pat, kiba imat kim thmu ne kim pyrkhat ban pynïeng ia la u paramarjan ha ka Rsham la jong, hynrei ki thaw da ki buit ban kjitsnam ïa u. U khun ka hima, um long shuh u khun ka hima, namar ka hima kam long ka kmie jong u, dei ka kynrad. Kumta ka dawa ki khajna wat ïa ka mluh kaba tuid ha ki thied snam jong u. Ka jingmih na ka jing-ioh jong u thab u dab ka long tang shidana, da kaba u lah ban shu im tana – tani, ban syrdoh lang ïa ka met bad ka mynsiem u dei ban da mih – syep phuk, bad ka dei ban da tuid ïa ka shyllangmat jong u, hynrei ïa ka syep la jong ruh u dei ban da siewkhajna ! Kane ka Kynrad, kaba la dei ban long ka Meirilung Meirisan jong u, lada um lah ban siew ïa kaba dawa, ka don ka Aiñ Kurup.Kane ka blei lahduh ka thom naphang lin, ym don mano mano ruh uba lah ban bat la ki hok. Ym don ka khyndew – ka – shyiap, ka trei – ka – ktah, ka khaiï pateng, ka leit – ka – wan kaba ym dei tylli ka jong ka, namar ha la ki kti ka bat ïa u Diengduhnar jong ka borsynshar, u briew u dei ban demngon ha ki kjat jong ka, bad ban nguh arti ïa ka.
Khamtam mynta, ha kane ka Juk Saïans, haoid, ka Juk Atom, ki hima bapher bapher hapoh ka Kyndub – bneng, ki sdien ïalade bad ki im ha ka jingsyier. Imat ba kawei ka hima kam lah ban shaniah ïa kawei pat ka hima. Baroh ki ïawad ïa la ka jingbit bad ka jingsuk, ha la ka jong ka rukom, kumta, ba kawei ka peitmatdong ïa kawei pat, da ka khmat phuhsamrkhie ! Baroh ki ïamreh thong ha ka Lynti bah jong ka Saïans. “Jar uba jop ! ka sawa ka sur jong ka Lei – Muluk. Na kane ka daw, ki hima ki pynkhreh la ki tiarthma jong ka jingpynjot bad ka jingpynduh, u thab u dab pat na ka bynta kane, u dei ban im ha ka Pajwa jong ka tan bad ka kordit, ka kyiuh bad ka syier. Bad ka jingud, bad ka jingïam, bad ka jinglynñiar jong u, ki shu jahlngaid bad ki shu ngop ha ka jingbthei jong ki Bom Nukliar bad ki iap – op ha ka tdemloh baiong jong ki.
Don ki hima kiba sngew ba ki iaryngkat – bor bad kum ki masikyrtong kiba la lit pynnep bha ïa la ki reng ki ïakyrsia bad ki peitmatdong sawtriej, kawei ïa kawei pat, bad ki ap tang ïa ka khyllipmat ka babiang ban ioh pynliem ïa ka mamla. Imat ka pyrthei ka la bun than ki briew jong ka Saians, khyndiat than ki briew jong u Blei.
Don kiwei pat ki hima kiba sngew kham khlain – bor bad ki thap – khmang kumno ban ioh troh ïa kito ki hima kiba kham tlot – bor, kumba thap u Suri ïa i khunblang. Hangno ka pyrthei kan shem ïa ka jingsuk, haba ïeng – rangbah ka jingkhwanbor ? Kam long ka bashong – hok ba kawei ka jait – bynriew kan synshar ïa kawei pat, khamtam lada kata kawei pat kam mynjur ne kam mon.
Don ki jaitbynriew kiba, hana na ka bynta ba ki sngewlem ïa kito kiwei pat ki ri ne ki jaitbynriew kiba kham kyrduh ki lad ha ka rukom – trei rukom – ktah, ne ha ka leit ka – wan, ne ha ka kor ka – bor, ki lehmynleh kumba ïarap – lem ia ki, teng teng da ka bor – briew, teng teng da kaba bei – tyngka, hynrei ka jia ba ïa kaba ki ai da ka ‘tikadieng ki knieh da ka ‘ti – kamon, ne, kum ka Ut jong u Esop ki knieh khyndiat – pa – khyndiat haduh ba u trai ïing – jain u dei ban phetnoh lyhngkhuit khlem da lah shuh ban dawa wat la ka jong ruh ! Kumta, kane ka jaitbynriew kaba shah banbeiñ ruh kum ka khwan ruh, kam don jingsuk, bad kata kawei pat, la ka ioh ïa kaba ka khwan ruh, kam ioh jingsuk, namar la ka long ne kam long ka jaitbynriew kaba tip – blei, ka mynsiem tip – hok tip – pop jong ka hi, kam ai jingsuk ïa ka. U briew u tare ïa ka jingsuk, hynrei ka jingsuk ka nangphet jngai pynban, namar ka syrngiew ka sah barabor ka syrngiew. Ka Baikliarwait kaba u Julius Kaisar u la wanlam, ka la pynriewspah ïa ka Hima Rom, hynrei, suki suki ruh ka la kjit pyntroin bad ka la pynkyllon ïa kata ka Hima. Kito kiba shim ïa ka waitlam, kin iap ruh da ka waitlam, ka long ka ktien ka bashisha.
La ka lei – Muluk ka sngew kham heh bad kham khraw ïa ka Lei – Longspah, bad ka mut ban klun ïa ka, ka Lei – Longspah ka pyneh triang, ka ksoh bad kti bad kjat ha la ka khet, ka kyrshan kyrbah ïa u briew bad ka kular ban pynhun ïa ka jingangnud ka mynsiem jong u, da ka spah pyrthei. Kumta, ka phon – ka – pah ïa u briew, da ki rong thaba, da ki sur har – rukom, da ka kmen ka sngewbha bad kumta ter ter. Shipor shipor ka kynoi ïa u, shipor shipor ka pynroh pynkhylliew ïa u, bad shipor shipor ka pynshad ïa u ha la ka pneh, kumba leh ka mernrikhun. U briew u sngewheh bad u sngewkhraw, bad da kine ki jingsngew teng teng u nud ban ïeng – pyrshah wat ïa ka Lei – Muluk ruh, haba u ioh ha ka khim ka babiang.
Ka Lei – longspah ka don bun tylli ki kti, imat kumba ka met ka phad jong ka baroh kawei, ka long tang da ki kti. Bad dei ia kine, ba u briew u tei ka duwai – jingknia, la u ainam ba u nguh arti – arjat ïa ka Lei – Longspah. Ha kane ka duwai jingkñia, u pynïeng ka jingkñia ainguh – thang ba kynsai tam jong u kaba long u aprabriew. Kumne, u kynrad uba ai jingtrei bad uba don ki nongtrei hapoh jong u, u kheiñ ïa ki briew nongtrei jong u ba ki long tang kum ki kor – sain- tyngka, ki bym don kyrdan hakhmat jong u, wat tang kum ki maw ruh. Imat kumba u klet ba ki long ki briew kum ma u. Namarkata, haba u pyntrei ïa ki, u khembor katba lah. U khapbrip ïa la ki khmat ban ym iohi ïa ka jingshi-tom, ka jingkyrduh ne ka pang ka – jhia ne ki ummat jong ki, bad u set ïa la ki shkor ban ym iohsngew ïa ki jingjia, ki jingkyrpad bad ki jinglynñiar jong ki.
U nongtrei, u trei ym tang na ka bynta ïalade shimet, u don ki khun, u don ka tnga, kiba u dei ban ai – bam ai – dih bad ban pynkup – pynsem bad ban sumar haba ki pang. U briew, kum u briew, um don jingsuk katba um pat lah ban pynsuk ïa la ka ïing ka sem. Na kane ka daw, u trei shitom bad u len ïalade, hynrei kine, kin shu long lehnohei lada u kynad uba pyntrei ia u, um pyrkhat – lem. Lehse, u lah ban long u nongtrei uba duna bor ha baroh ki liang, la ha ka jingkhlaiñ, la ha ka jingkoit – jingkhiah, la ha ka jingnang jingtip, bad kumta ter ter, hynrei kane kam mut ba ka jingsuk ka lah ban mih da kaba khembor ïa u.
U kynrad um dei ban tharai ba u nongtrei jong u, u long u briew uba don ka met, khlem ka mynsiem. Lada u tharai kumta, u la bakla shibun, namar ka mynsiem ka long ka bynta bynrap ka bakongsan eh ha u briew, bad kaban im sah junom. Ym lah ban leh ïa u briew kumba leh ïa u masi – dab, ïa uba la katta ruh ka ktien ka ong : “Men ym khum ïa ka shyntur u masi – dab uba iuh ban khlur p- kba.” Kane ka mut ruh de ba u nong-aikam u dei ban peit ba u nongtrei jong um, u ioh – por de ban pyndep ïa la ki kamram -niam,. Ne ïa la ki kamram kiba dei ïa la ka ïing – ka sem, ne ba un ym leh lutphut ïa la ka bai-nong baini.
U Kynrad ne u nongaikam u dei ban siew ïa la ki nongtrei ka bainong kaba biang bad ba deihok, namar “Ka dei ïa u nongtrei ban ioh ïa la ka bainong.” Ka long shisha ha ka mon jong u ban jied ïa la ki nongtrei, hynrei kane kam mut ba u lah ban shim da u nongtrei u bymnang ne u bymbit, khnang ba un dup siew ïa u da ka dor ka ba khamtat, namar ïa ka kynja jingtrei baroh dei ban pynshongdor ïa kaba biang katba ka dei hok. Kane kan ïarap ruh ïa u nongtrei u bym pat nang ban pyntbit ïalade.
U nongai – jingtrei, ym tang ba um dei ban khem bor ïa la ki nongtrie ne ban khñiot bad ban dawa palat ïa ka bor jong ki, u dei ruh ban peit ba u dei ban ai ne pyntrei ïa ki ka jingtrei kaba ïadei katkum ki briew bad ka bor jong ki, ki shynrang katkum ki shynrang, ki kynthei katkum ki kynthei, ki bsan katkum ki basan, bad ki khynnah katkum ki khynnah. Nalor kaba pyntrei khlem khwan por, um dei ruh ban khwan bor. Ka por trei ka dei ban long kaba biang katkum ki rukom jingtrei.
Um dei ruh ban ot noh ne bam – ei ïa ka bainong baini jong ki nongtrei jong u, lada kaba shu leh – bor, ne shukor, ne shu buh sngi buh ïa khlem siew, khamtam lei lei namar ba u nongtrei ne nongbylla u long khlem bor bad khlem nongïada, bad ka jingïoh jingkot jong u ka long ka barit ne khyndiat. Kumta ban shukor ne ban bam – ei ïa ka bainong baini jong uba kum uta, ka long ka basang – iap sang – im.” Wat leh – bor ïa u baduk, ong u Riewstad,” namarba u long u baduk, bad wat banbeiñ ïa u bakyrduh ………. Naba u Trai un bishar ïa ka daw jong u, bad un pynjynjar ïa kita kiba pynjynjar ïa ka mynsiem jong u.”
Ba u briew un ri ïa la ka jingim, ka long ka aiñ jong ka mariang. Ka long ka hok jong man la u briew, namarkata, ba un ioh ia kata kaba u donkam ban dup im. U baduk um lah ban ioh ïa kata, da kano kano ka lad, lait tang da ka nong – kani kaba mih na ka jingtrei jong u. Kane ka pynpaw ba ka jingtrei jong u briew, kam shong tang ha ka mon jong u, ban trei ne ban ym trei, lem bad ka nong – kani khlem bainong. U briew u dei bad u donkam ban trei khnang ba un dup lah ban ri ïa la ka jingim. Na ka bynta ka jingtrei jong u, u dei ruh ban ioh ka bainong baini ka babiang katkum u briew na kaba un lah ban kunai kutin khyndiat khynsoit, bad ban kyrshan ïalade ha ka khim, ka shipa kiba wan hap shop ha ka longbriew-manbriew.
Teng teng ka jia ba u kynrad u donkam kyrkieh ïa ka jingtrei bad um banse ban bat ïa u nongtrei jong u ban pyntrei palat por. U aiwai ïa kata ka jingtrei ha la u nongtrei, ne u ïakut, da ka dor ban trei kynta. Mynta, u kynrad um dei ban pyrkhat tang ïa la ka jingbit la jong, ba kan dei ka kam bad ba un ioh phoida na ka, u dei ruh ban pyrkhat ba u nongtrei jong u da kaba shimti ban pyndep ïa kata ka jingtrei da kaba u trei palat – por, u dei ban len ïalade ha bun ki liang, u dei ban sei la ka bor, wat la u la thait, u dei ban pep noh na kano kano kaba u la thmu kaba lah ban long ka jingmyntoi ïa u hi na ka liang ka met, ne na ka liang ka mynsiem, ne na ka jingmyntoi ïa la ka ïing – ka sem bad kiba ha ïing – ha sem jong u, bad kumta ter ter. Namarkarta uta u kynrad, u dei ban pyrkhat bad ban pynshongdor ïa kane ka jinglen – lade jong, u nongtrei jong u, bad kum ka jingpynbiang, bad ka bainong u dei ruh ban siew da ka dor ka babiang katba lah, khlem da peit eh tang ïa ka phoida kaba u lah ban ioh na kata ka jingtrei.
Ka Seng – ka – dang kam long khlem ka jingtrei, bad ka Jingtrei kam long khlem ka Seng – ka – dang, namarkata, hapdeng u nongpyntrei bad ki nongtrei jong u, dei ban don ka hok – kylliang kaba kdup ha ka kut – shadem jong ka ïa ka jingïaieid. Lada u kynrad u pynpaw sngur – mynsiem ha la ki nongtrei, ïa kane ka jingïaieid, maki kin trei da ka mon sngewbha ha ka jingïadei – jingmut, bad ka jingmih nangta, kan long ba ka kam – ka – jam jong u kan ïaid bha, bad kan kham pynmyntoi ruh ïa u.
U nongpyntrei ha la ka kam la jong, hakhmat ki nongtrei jong u, um long tang u kynrad, hynrei u kup ruh ïa ka bor – ka – iktiar bad ka jingbah khala kum u kpa. Ka jia ba u briew u mih na la shnong, u iehnoh ïa la ka ïing – ka – sem da ka jingbym banse ban kyndoi – jakpoh. Uto uba shim ïa u kum la u nongtrei, u dei ban ñiew ïalade ba u long kum u kpa jong u u ban khmih bad u ban long kum u kpa jong u, u ban khmih bad u ban ïarap ïa u. Kane ka bor ne ka Jingkhlaiñ mynsiem ïarap ïa u. Kane ka bor ne ka Jingkhlaiñ mynsiem jong u kynrad, kan kyrshan bad kan pynshlur da ka jingshaniah ha u, ïa u shakri jong u. U kynrad u dei ban don ka jabieng kaba proh, hynrei u dei ruh ban don ka dohnud ka baïar bad kaba jynsur.
Kan long ka jingeh ka bakhraw ïa u briew uba long u kynrad lada um ioh nongtrei. Ka jingtrei jong u baroh kan sah – pud khlem trei bad ka lah ruih ban poi sha ka jingduh na ka jingjulor ka bakhraw. Shu tharai ba uta u briew u don ka par – ksiar kaba lah ban pynmih bun spah mon ka ksiar man la ka snem, ne ka kamra – trei kaba lah ban pynmyntoi ïa u bun hajar tyngka shisnem, ne ka baden kaba lah ban pynmih bun spah mon u kba man ka snem, hynrei lada um don nongtrei, baroh ka shu sep – ei. Bad lada u kwah ban ioh jingmyntoi ei ei ne kitei kiba u don u dei ban trei dalade hi, u lah ma ban leh kumta ? Haba ym ioh nongtrei, ne lada um don shakri – shakor, ym don wat tang kiba sar bad ban pynkhuid ïa ka ïing jong u, ne ban shet ban tiew na ka bynta jong u.
Uwei pat u lyngdoh rangbah jong ka Lei – Longspah u dei u mahajon ne u nongkha-iï. Une ruh ha ka duwan jong ka blei jong u, u kñia ainguh thang da u parabriew, kumba don kiba leh ha ki por hyndai ïa u blei Molokh, bad u ai snam – briew kujmba don kiba leh mynta ïa u Thlen.
Ka kamram ka bakongsan jong u nongkhaiï ka long ba un pyndap ïa u parabriew ïa kaba u donkam na ka bynta ka jingim. Na ka bynta kane, u nongkhaiï u dei ruh ban ioh la ka phoida, hynrei u dei ban kynmaw ba ha ka kam jong u, um dei ban wad tang ïa ka phoida, kumba u doktor ne u nongpynkhiah um khlong na ki nongpang jong u tang ïa ka bai – jngoh – pang ne ka bai – dawai.
Da kaba pyndonkam bakla ïa ka kabu u la ioh kum u nongkhaiï, u pyrkhat tang kumno ba un kham iohnong bad kham iohmyntoi ha ka khaiï pateng la jong. U briew baroh, ba un im, u dei ban bam ban dih, ban bsa ïalade, bad u dei ban kup ban sem ban pynsyaid ïalade. U nongkhaiï ba u tip bha ïa kane, bunsien u lehthok ha ka kam jong u kane ka lah ban long da ka jingthew ka bymbiang, da kaba khleh ïa ka mar kaba kham sniew ha ka mar kaba kham bha, bad u die ha ka dor jong ka mar kaba kham rem, ne da kaba u pynkiewdor ne pynremdor ïa kiei kiei kiba u briew u donkam man la ka sngi. Kine ki rukom ki pyniap ïa u bapli u baduk bakyrduh. U nonglute ha ki lad bad ki lynti bah, u lute ïa u riewspah hynrei u nongkhaiï, im – im – peit – peit u lute ïa u duk u – rangli. Pynban wat lada u nongkhaiï u pyndonkam ïa kine ki lad ban kynshew ïalade, ka shu long ka spah ba la siewdor da ka snam jong u duk – u rangbah – ka spah jong ka Tyngkasnam.
Ka jingshisha kam mih da ka jingbanbor, bad ka tyngka kam donbor bad kam lah ban thied ïa ka. Ka tyngka, kum ka ding bad ka um, ka long ka shakri kaba bha, hynrei ka kynrad ba bamduh. U briew uba lalot ïa ka, u phon umksang ïalade ha ka lanot. Ha ki kti jong u briew ne jong u briew ki babha, ka tyngka ka long borba ban wanlam ka jingsuk ha u parabriew, hynrei ha ki kti jong u briew ne jong ki briew, kiba sniew, ka long ka bih kaba bamdih bad ka jingpyut kaba biah – phorngai ïa ka pyrthei baroh kawei.
Ka Jingshisha ka long ka tynrai jong ka jingbha, ha ka jingbha don ka hok, ha ka hok dak ka Jingsuk, U Blei U long ka Jingshisha, u Blei U long ka jingbha, u Blei U long ka Hok, bad u Blei U long ka jingsuk. Tad ynda u kynrad bad u nongtrei, u nongdie bad u nongthied, u riewspah bad u baduk ki im tip – blei, hangta kan mih ka jingsuk. “Ka hok ka kyntiew ïa ka jait byrniew, ong u Briew u Bastad, bad “Ka jingsuk ha ki briew kiba don ka mon kaba bha, ka long khubor ka jingkmen bad ka jinghun.
Lada u paid uba pynlong ïa ka jaitbyrniew u long u basuk, ka jaid bynriew ka long kabasuk, lada ki shnong kiba pynlong ïa ka hima ki long ki basuk, ka hima ka long ka basuk. Ka jingsuk ka long ka spah bakordor tam jong kano kano ka jaitbyrniew, bad jong kano kano ka hima.
Ki ri bad ki hima ki bym thung blei ïalade, bad kiba kyntiew ha ka khlieh ïa ki hok bad ka jinglaitluid jong u briew, ki long ki basuk.
