
Raphael Warjri
Lehse ha kane ka juk mynta lah ban thwet ban lap ksai ïa kita ki snap jingtbit da ka stadmaïan ki bynriew ne ki riewtbit ba kynsai bad ba shitrhem shisha ban tih sani la ka thymmei. Ki dak ki shin kiba paw mynta ki long ba na ka shnong Rangjyrteh ha ba hiar arsut la shem ïa ki matti jong ki diengjri ba ki briew naduh hyndai hynthai ki la tip ban shna jingkieng ban pun lyngba ki rsham shyllang maw jong ka thaiñ Ri-War. Shuh shuh la shem ruh ïa ka thang shun ha ki pajwa, ka thaiñ ka wet da ki siej ki shken, ki riphin ki rimet bad kiwei kiwei ki tiar ba lah ban ioh na ka mariang. Ka long kaei kaei kaba phylla ba dei tang ha ka dustur Khasi ba ka don kata ka rukom ba la khang ban shna dur ïa ki jynthaw ba ñiewkor ha ka imlang sahlang. Na kata ka daw ba ka ktien ‘Thaw’ bad ‘Dur’ lada pyndait lang shikyntien ka kylla thawdur ha kaba ha ka ktien Khasi ka dei kaba kit jingkit ïa ka ba leh mynleh ba ym dei ka ba shisha. Kumta ïa ki briew kiba leh kynshia ne leh khyllah la ju ong ba leh thawdur. Kumta ha ka jaka ba ka ktien thawdur kan kdew ïa kaei ka ba lah lane tbit ha ka ban thaw ïa ki dur ki dar, hynrei ha ka rukom Khasi ka kit jingmut mar-khongpong. Kane ka rukom kheiñ ba ym bit ban thaw dur ne shna dur khamtam ïa ki jynthaw ki ba ñiewkor ne kheiñ kordor ha ka imlang sahlang la ñiew ba ka dei kaba sang. Napdeng kiwei kiwei ki paidbynriew ha ka thaiñ, kiba don ka rukom shna dur bad thaw dur ha ki rukom ba bunjait ba kynthup ïa kaba sbor lape ha sla lane kaba shtah ha ka mar ba tylli ne kaba thaiñ ba wet ne kaba ohshrong ohshrub bad kumta ter ter, hynrei tang ha ka dustur Khasi ba ym ju don bad ba kheiñ sang hi ruh kum kita kiei kiei. La ker sawdong ïa ka Ri Khasi da ki paidbynriew kiba don ka thohdur riti (folk art) kaba thnem bha bad kaba shynna ha ka imlang sahlang. Na kano ka daw ba ka Ri Khasi kam don kum kata ka deiriti ka phalang lyngba ka khanatang shaphang u Biskorom, ba ym bit ban shna dur briew ne kino kino ki dur ki ba mihpli ïa ki jynthaw kiba la ñiewkor ha ka imlang sahlang.
Sa shisien la pynkynmaw ba ka long ka ba donkam ban tih sani ïa ka suiñlaper ka ba la hap jraiñ ha sla ramew bad shon shab ha ka shnong Rangjyrteh. Kata ka lah ban long ba lehse lada lap kan long u saibteng ban kdew ïa ka matti ki longshwa man-shwa ha ka thohdur tynrai. Ha ba khmih ïa ka sur kynnoh jong ka kyrteng u dken Biskorom, ka ïa syriem bad u blei Hindu Vishwakarma bad ka nongrim tynrai jong ka kam ruh ka dei kumjuh ba ju sin synlar da u bleinar namar ba ki Hindu ki ju mane ha ki karkhana ba pyndonkam ki tiar nar. Lehse ka lah ban long ba kata ka saiñpyrkhat shaphang ka stadtbit (technology) na ka shlem Khasi ka la par paiñ sha dewbah India ba ki bynriew ki la kam ban pynman blei-stadtbit ba ki jer Viswakarma. Na ka daw ba ka thoh ka tar bad ki khana mynnor ha dewbah India ki la don naduh mynbarim da ki hajar snem myn-shwa ba ka la don ka jingtip paidbah lyngba ki jynthoh bad ki kotkhana pateng-la-pateng.
Ha ka riti niam jong ka Pomblang Hima Shyllong ka ju don ka bynta ba kyrpang ba pynleit ka niam ka rukom ha u dken Biskorom kaba ïadei bad ka ding kum ka tyllong seibor ban thang ïa ka nar ka isbad, ka rnong ka tama, ka ksiar ka rupa bad baroh ki marnar (metal). Ka lah ban long ba kata ka jingtip tynrai Khasi shaphang jong u Biskorom ka la seng nongrim ha ka rukom ngeit Hindu ha uta u blei Viswakarma. Ha ka ba ïadei bad kane ka phang la tohkit bniah na ki paidbynriew ka niam Hindu bad la lap ksai ba kaei ba la antad ban don ka jingïasnoh kaba kdew ba u dken Biskorom bad u blei Hindu Viswakarma u dei u juh u jynthaw riewblei. Kawei na ki jingshisha ki ba lah ban long ka dei ba ha kylleng ka dewbah India, ym ju don kano kano ka ïingmane Mandir ka ba la buh kyrpang na ka bynta u blei Viswakarma, namar ba lah ban dei hi ha ka shnong Rangjyrteh ba ju tip ba ka dei ka thaw ba wan hiarblei u Biskorom. Lada khmih sani ka sapthaw na u Biskorom ba la hikai pateng ha ki bynriew shaphang ka Jingkiengjri, ka dei ka matti shynna ba kynsai tam ha pyrthei ba ym ju don ha kano kano ka bynta jong ka pyrthei shityllup. La ju tip ba u blei Hindu Shiva u don ka thaw ba la pynkam ha uta u lumthah Kailash, kumjuh ruh kiwei kiwei ki blei ki don la ka thaw tynrai ba la seng ha ka kyrteng kita ki blei Hindu kum u Krishna ha Mathura, Saraswati harud ka wah Godavari ha Basara, Durga ha Aihole, Karnataka, bad kumta ter ter. Hynrei ha kaba ïadei bad u blei Hindu Viswakarma, ym ju don kano kano ka jaka ba la buhti kum ïa kiwei kiwei ki blei. Nalor kata ka sngiburom ba rakhe ïa kata ka lyngkhuh snem jong kita ki blei ruh ka ju don barabor katkum ka almanak tynrai kaba khmih na u bnai bneng ban kheiñ sngi, hynrei ïa u blei Viswakarma jong ki Hindu ym ju don kum kata namar ba ka thymmei ka dei ha ka niam Hima Shyllong kaba la hiar pateng mynta ha ka Hima Khyrim.