Raphael Warjri
Kumta na ka daw ba klang ka ding la khluit tar tar haduh ba u mawbynna bajrong u la shroiñ bad kdiah lyngkhot lyngkhot. Jar la katta kiwei kiwei ki mawbynna ki dang ïaineh kumjuh bad ha ba la pynkhuid bha phar, ka Dorbar Hima ka la shna bad ker kynroh ha ryngkat ki jaka ba biang na ka bynta ki longsan mansan bad ki paidbah. Kaba donkam ban kdew hangne ka dei ba la kyndit bynriew ban pynkhuid ïa kane ka jaka kyntang dei lyngba ka jingïasyllok hapdeng uwei na ki myntri ba la kham metiaw bad u Saiñpyniar jong ka Dorbar Hima Mylliem. Ha kita hi ki snem 1990 ter ter katto katne na ki myntri kiba sngewkhia ïa la ka riti dustur ki la ïa pur khana ha u saiñpyniar ka Dorbar Hima bad la jia ryngkhat ba ki la ïa sngewthuh jingmut da kawei ka sur ban pynkhie-im biang ïa ki riti tynrai. Shwa ïa kata kiwei kiwei ki myntri kiba bat ïa ka iktiar ha ka khaïi pateng ha Ïewduh ki long ym tang kiba donbor hynrei kiba thombor artat namar ba ki la ioh ban khwan spah na ki paid ba shong basa ha Ïewduh. Kata ym dei shuh tang ka khrong ka dan, ka khajna ka musur, hynrei la byrsieh da ka pisa tyngka bym hok shuh ba la jyllei ka bamsap bampong. Ha kane ka rukom ki myntri kiba ym don bynta ban korbar ïa ka khaïi pateng kim da shlan ban teiñia na ka bynta ka riti dustur. Wat lada dei ka riti kaba ai ka bhah ïa kita ki myntri ban ioh long ki bakhraw ha ka Dorbar Hima Mylliem bad ban ioh ruh ka kabu ban korbar ïa ka Ïew ka hat, ka khaïi ka pateng, hynrei lehse ki la shah tyllep noh ha ka lum spah ba kim da pyrwa ne suitñiew ban pynneh ïa ki riti dustur.
Ha kawei pat ka liang kito ki bakhraw kiba ym don kano kano ka bynta ha ka khaïi pateng ne ka ïew ka hat ki kham noh mynsiem ha ka bynta ban pynneh la ki riti dustur. Kine ki riew rangbah ki la ïapur khana ha u saiñpyniar ka Dorbar Hima shaphang kita kiei kiei kiba la jia ha ka Hima Mylliem. Kumta la khie khohreh ban pynkhuid ïa kata ka jaka kyntang ha Ïewduh, bad la mih ka kynad na kita ki myntri kiba la lehsa khlem suitñiew ïa kata ka jaka jaka kyntang. Kumta ka la lam shaduh u pud ban tuklar ka Dorbar Hima da ka iktiar jong u Syiem u Kmie. Ha ka jingïalam jong u Syiem Hima, Laborious Manik Syiem la pynïaid ryntih ïa kiei kiei baroh bad la lah ban pynsngew ha ka sorkar ruh na ka bynta ban pynbeit ryntih ïa kiei kiei baroh. Kumta la wan jurip syndon da u myntri sorkar jylla bad u khlieh rangbah jong ka Dorbar Thawaiñ Dalariti (KHADC) bad la lah ban kyndang ïa ka jyrsieh na ka jaka kyntang ha khlieh Ïewduh. Naduh kata ka khep ka lehniam Kñia Ïewduh ka la khie-im bad ïaineh haduh mynta mynne.
Ha ka Kñia Ïewduh ka bynta ba kongsan ka dei hi ka jong ki Lyngdoh Raij Mylliem na ka Kur Marbañiang. Kiwei kiwei ki bakhraw ruh ki don la ka bynta kum na ka kur Nongkhlaw, Kharkongor, Sohtun, Synteng Nongdhar bad kiwei kiwei ki bakhraw basan jong ka Hima Shyllong mynnor bad mynta ka la ïaineh tang ha ka Hima Mylliem. Kane ka lehniam ka sdang na ka jaka kyntang ha khlieh Ïewduh bad ynda la dep ka kñia ka khriam ki duhalia ki ïalam ban leit lynti pat sha basa tympew ha kaba don ki mawbynna niam ba dei ka duwan kñia. Nangta sa bud dien ki lyngdoh ki sohblei, ki basan bakhraw bad khatduh ki paibah ba kynthup ïa ki khun ki hajar bad kiwei kiwei kiba la sakhi ryngkat ïa ka jingleh niam. Ynda poi ha basa tympew la bteng biang ka leh niam leh rukom halor duwan da ka kñia ka khriam. Kane ka jingleh niam ka long na ka bynta ban ainguh aidem ha ki ryngkew basa kiba ïada ïa ka ïew ka hat bad ban thehsei ka kyrkhu kyrdoh ïa ki khun ki hajar ha ka liang kamai kajih. Hynrei lada khmih ia ka jinglong jingman jong ka synshar khadar Hima Mylliem, ka la ïaid lait na ka nongrim jong ka saiñpyrkhat ha kaba seng ïa ki ïew ki hat kiba dei ka shlem ban ai nongkynti ïa la ki khun ki hajar ban kamai kajih ha la ka longïing longsem na ka bynta ban roi parum pareh ki paidbynriew ha la ka hima.
Naduh ki phew snem ba la leit khamtam naduh ba la wan synshar ka sorkar Bilat bad hadien ba wan sa ka sorkar India, ki dorbar hima ki la shah iuhroit ha kiba bun ki liang. Jar la katta la buhti ha ka Riti Synshar ka Ri India ki kyndon aiñ kiba dei ban ïada bad ban pynneh pynsah ïa ki riti dustur barim jong ki longshwa manshwa. Toi ki dorbar hima Khasi ki la shah sloit ki bor ki iktiar ha la ka hima, hynrei ha kajuh ka por la pynneh pynsah pat da ka jingthmu ban ïada la ki riti dustur kiba kynthup ruh ha ka nongrim ban kyntiew ïa la ki khun ki hajar katkum ka nongrim. Ka jingshisha pat ka long ba ki don katto katne na ki basan bakhraw kiba la shu lape kum ban ïada bad pynneh la ka riti dustur tynrai, katba ha ka jingshisha ka la tyllep pynban ka bamsap bampong haduh ba ki la ïuhroit kylla ïa la ki khun ki hajar. Katkum ka saiñpyrkhat ban seng ïa ka ïew ka hat ka long ban ai bhah nyngkong ïa la ki khun ki hajar ba kin kamai kajih bad ba ym dei ban lum spah.
