MR. C. JYRWA
Kane ka subject, ka long kaba jylliew haduh katta, ïa ki khraw pyrkhat, kaba la wan mih ha ka kheiñ briew naduh uba rem uba jah haduh mynta, ba ka dei ka aiñ blei. Ki da ñiew kyntang haduh katta lyngba ka niam ka duwai ka pan ban ioh bor na u kynrad. Namar u kynrad u don hapoh ka Mei Mariang (ha ki jaka baroh), la ong ki aiñ jong ka Mariang. Haba u bynriew u pan, u kynrad u mynjur ïa kata, bad ngi bud beit ïa kata ka lynti ba la saiñdur u kynrad, lyngba ki longshuwa haduh mynta.
Hooid ki pait kynpum jong ka ri Khasi, namar kim sngewthuh nongrim, ki la shu ïa bud tynneng, hapoh kata ka religious philosophy ba la pashat da kiba nabar, ha kylleng sawdong pyrthei. Hangne mih ka klumar ba la sop sohpailen ka jabieng ym shemphang shuh ïa ka nongrim la jong. Kane ka pyrkhat wei-briew, mih ka mutdur ba kham lah kham bha, ban long ha ka liang kynthei ne liang shynrang. Kane ka rukom pyrkhat wan mih ka phaloh bymdei, hana ka kynthei ka dei tang ka kper, ban ïa puh katba mon. Ynda la bet symbai ym sei sohshuh la ïa ïeh noh syndon ïa ka. Ngan ong noh phak shynna, ba ka ai jait kmie ka dei ka nongrim ba la seng hi da u kynrad, kaba la wan pashat, ha ki longshuwa lyngba ka pan, bad ha ka tipthuh la leh kumta, kumba la shemphang ba ka tynrai dei ka kynthei katkum ka hukum Blei. Haba nga thoh ïa kane, ym dei ba nga bud tynneng ïa ka nong-rim jong u rum u neng, hynrei nga la thew nga da woh hala ka jong ka tynrai hiar pateng ter ter haduh kine ki sngi ha sla pyrthei, sngewnguh ïa u barim uba la seng nongrim ïa kane ka ain Blei, hapoh kine ki lum lyn-diang, ba ieit eh ka Blei, ha ryngkat lang ki lei lum leiwah kiba la kyrkhu tei bor ban noh ban sah kumne haduh mynta.
Katkum ka aiñ jong ka Mariang (Natural Law), naduh ki dieng ki siej, ki doh um, ki mrad ki mreng, ki lam lynti beit ba ka kynthei (kmie) kan long trai ha ka nongrim jong ka, ym jong u shynrang. Haba pule ïa ka Bible, bad ka kynriang lynti jong ka ki rum ki neng, baroh ki khun Khasi u la ia kynriang jabieng, halor ka jinghikai thamula, ba long pyrshah ïa ka aiñ jong ka Mariang (Natural law). Haba pule ïa ka Bible ngi shem tyngkrein, ba ka Ester ka la ïaleh pyrshah ïa ki aiñ jong ka dorbar Sauhedrin, namar ki shu ñiom pyrshah ïa ka iktiar jong ki kynthei bad ban pynlong nongwei ïa ki kynthei khlem iktiar, Kane ka aiñ jongka Sauhedrin, ka la sloit lut baroh ïa ka iktiar jong ki kynthei,ban shim lut baroh da ka bor lyngba ka aiñ sha u Rangbah. U khun 7 Trep. Mynta u la ïaid salonsar ha ka tip riti nongrim tynrai, hynrei la ïa sdang khot pynban, haba la ïa bud tynneng ïa ka Pyrthei shai lehbor, ba u Rangbah un long u trai jong kiei kiei baroh, wat ïa ka jait ka kynja yn long ka jong u. Hynrei nga kyntu kynpham ïa ki thei ïewbih, shuwa ban jam palat pud jong ka riti dustur kaba dei ka aiñ Blei, ka long ka jingpynkynriang longkur long jait hapoh ki lum Khasi Khara. Ko ki thei lymphuiñ bha briew, wat sngap ïa uwei u ar, uba sdang pynkylla khongpong ïa ka hukum Blei ha pyrthei. To da thew da woh shuwa ban jam sha u pud longïing longsem ryngkat bad ka kur ka jait, ha ryngkat i Mei, iPa, i Mama, ki ban saiñdur ha kata ka pali ba phi thew ban shim noh ha ka longkha longman ha pyrthei. U kynrad ula saiñdur kumta ba u ne ka kin jam noh sha u pud, lyngba ka jingbud ryntih ba la lam khmat da ki ñi ki kong naduh mynshuwa haduh mynta lyngba ka jingohdur jong u kynrad. Kita baroh ngan shim kabu ba khraw ha ka long bynriew u 7trep kumne :-
Ka Kmie ne ka Lok (kynthei) ka dei ka blei ba paw, ha kaba u kynrad u la bsiap kyrpang ïa ka ba kan long ka nonglum nonglang ha kino kino ki jingeh jong ki kur la kynthei, ne shynrang. Ka dei ruh ma ka kaba la shah ha ka jynjar, naduh ba kha ïa i khun, haduh ban pyn rangbah ïa ki. U kynrad pat u la pynkham bad aibor ïa ka, na lyndet, ba baroh ki symbai kin im, hapoh ka long bynriew ha pyrthei. Ym dei tang ha u khun bynriew, pynban utei bor lem wat ïa ki jingthaw baim baroh hapoh ka Mei Mariang, ba ki ruh kin im kin roi ha pyrthei, ym na u Kpa, hynrei jong ka Kynthei (kmie). Lada pule ia ka Kitab jong u Malakhi 2 : 15 – 16. “Ka ong ba u Rangbah haba u shong lok, ka dei ban long ka lok kaba paka, ba la ïa phylliew jingieit baroh ar ngut, ban ïa long tang kawei ka ïing, kawei ka met bad kawei ka mynsiem.”Ba baroh arngut phin ïa pynmih ïa ki khun kiba bha.” “U Kynrad u kwah ba phi ki shynrang to da phikir ïa la ka baieit (lok), bad wat ym lyndet ïa ka tnga kaba phi la ïa kular nyngkong. U kynrad un nym pdiang ïa kata ka jingïapynlait tnga jubor na ka daw ka jingpynkynriang dustur, ba la seng da u kynrad, bad uba la hikai pateng la pateng ha ki khun Khasi ban bud ïa kata ka nongrim tynrai.
Te u kynrad u pasiaw ha ka dohnud briew lada don ka jinglehbeiñ, niewbeiñ ïa ka kynthei,te ka la tap lypa ïa ka rynïeng da ki kam bymman u rangbah, hangne keiñ kan long ka jingpynpeit ïa ka dohnud jong ka, da kita ki kam thombor jong phi ki rangbah, kiba long pyrshah ïa ki aiñ jong ka Mariang (Natural law) kaba dei ka aiñ saiñdur jong u kynrad.
Ka Mei remew ka dei ka tynrai bad ka bynta jong ka jingim, namar u kynrad u don ha ka dur jong ka. Mynta ngan phai sha ki jingthaw barim baroh, ma ki ruh ha ka long kynthei kim ïapher ei ei, namar don u kynrad bad ki kumta ki pynmih ïa kita ki symbai ba la bet u rangbah ba kin im haba paw pyrthei kum ki khun.
Haba ka kmie ka don bad u kynrad, ka la ioh pdiang ïa kata ka jingbsiap barieh jong u kynrad, ha ka suk ka kmen, wat hapdeng ka jingarmet, kaba ym don jingwit eiei ha ka jingim jong ka, ka pdiang suk kynjai ha ka jingsuk mynsiem, ba uta u nongpynlong un bah hynriew hapoh jong ka. Haba pule bha tynrai da ka jingtip briew peiphang, ngin shem ba ka long ka hok jong ka kynthei, ban lum ban lang, bad ban sumar ïa ita isymbai ba la pynmih na ka, ka dei ka hok jong ka, ba kan ri sumar, bad ba ban btiah, haduh ban da rangbah, ym dei jong u Rangbah (lok), la haba ym paw haduh ban da mih paw pyrthei, Lano lano ruh ngin ym iohi ïa u Kynrad, hynrei pynban shynna haba paw pyrthei, ki khun lyngba ka kmie, ba ka dei ka bor ba maian jong u kynrad uba la pynlong kumta. Te ka kmie (trai), kaba la pynsaiñdur kumta, ha ryngkat u nongpynlong pynman bynriew, ka la long ka hok jong ka, kumba ka suh ka thar hapdeng kata ka jingsan jingheh jong u khun ka kpoh ban long trai la ha ka jait ka kynja ne kano kano, ban pynmih kum ka kur bad ka longkur haba la ïa roi parem pareh ha pyrthei kaba dei hangta.
Lada ngin pule bin pa bin ïa kata ka aiñ jong ka Mariang (Natural Law), ngi la iohi lypa ba ka long kumta kumba la kdew haneng. Balei nga ong kumta, haba peit ïa kane ka phang, la iohi tyngkhreiñ ïa kata ka bor ïalam lynti, la ha ka akor ka burom, dei hi ka kmie ba kham bun lynti, ban ïa u kpa. Ha ka tip briew tip blei kita ki symbai (khun), dei hi ka kmie ka ban saiñdur ha ka akor tip kur bad tipkha, lyngba ka jing-aiti met bad mynsiem da ka jingieid ha kita ki symbai, ym u long kpa. Ka synran ia la ki jong ki khun minit la minit, sngi, la sngi miet la miet, hynrei u kpa u shu ia tynrong lem bad la ka lok jong u, na ka bynta ka jingbha ki khun hapoh ka longiing longsem, ban ïaid beit ïaid ryntih ha baroh ki liang.Lada ym don ka kmie ki kan don ka kmie wat la shem shitom, ban pyndap marwei, hynrei ki khun ki i khuid, ikmen i sngewbha, khlem jingpyrwa, ha ka long doh pyrthei.
Haba ngi pule jani jaton, ngin shem ba ki khun ki kham noh mynsiem ka jingieit ïa la ka jong ka kmie, ban ïa u kpa. Hooid ka don kata ka tieng burom ïa la u kpa, hynrei kata ka jingieit ka kham tlot ban ia nujor bad ka kmie, sa ia bishar marwei ha la marwei ka long ne em kumta. Kane ka jingieit, ka dei na u saisohpet u ba ai jingim, lyngba na u kynrad sha ka kmie sha la ki jong ki khun haduh 9bnai ha ban da mih pyrthei.Kaba la pynlong kumta ba u sai sohpet uba dei u sai jingim jong ki khun ban bsa ïa ki, dei ka kmie ym u khun, ban bsa ïa ki, dei ka kmie ym u kpa. Une u sai sohpet ba ïa snoh bad ka kmie, ula long lypa u tynrai jingblei na pyrthei sha kata ka Mei teng, ym sha u pateng kumba la jer da ki katto katne shaphang kane ka tynrai. (Yn dang bteng)
