Nongkylliang Ka Mariang

Ha nongkyndong ba ki bynriew ki dang tip ban adkar ka rukom pyndonkam ïa ka mariang kiei kiei kim da shyrkhei than.

Raphael Warjri

Ha ka juk ba ki bynriew ki dang nang ban kren khana bad ka mariang, ka don ka bhah ba la mang katkum ka hukum blei ka ba phalang na ka duwai phirat, ka shat ka kheiñ, u phan u kyrpad ba ju pynleit ha ki lei kharai lei khyrdop kiba dei ki ryngkew basa kiba ïada pynbiang pansara ïa baroh ki jynthaw. Kumta naduh ki phlang ki kynbat, ki jyrmi jyrteh, ki tit ki sohpailen haduh ki siej ki shken, ki diengbah diengsan, ki long ki jong ka mariang kiba byrshem lang ïa ki mangkariang bad ki kynbat ba kynsai ban pynlong ïa ka Meimariang kaba kdup salonsar ïa baroh ki jynthaw kynthup lang ïa ki mrad ki mreng,ki sim ki doh, ki khñiang ki ksiah. Dei lyngba kane ka jingsngewthuh jong ki bynriew ïa la ki parajynthaw ha ka meiramew ba la kyrsoi ka jingstad jingshemphang shaphang kaba ri kyndong kum ki Law Kyntang bad ha ba ka ïaid artat bad ka niam ka rukom, la jer ruh ka Law Lyngdoh, ha kaba ka jingngeit tynrai ka san ka mer ryngkat bad ka duwai phirat bad ka kñia ka khriam.

Ha kano kano ka khlaw lada dei ka lawkyntang, lawlyngdoh ne lawadong, lawshnong lane ka khlaw ba la man hi na kaba thaw na ka mariang ki don ki aiñ jong ka mariang kiba long salonsar ba ym don jynthaw kiba lah ban pynkylla. Napdeng ki jynthaw baroh dei tang ki bynriew kiba mushlia palat liam ïa ka mariang, hynrei ki aiñ jong ka mariang ki don la ka nongkylliang ban jubab ïa ka jingleh jong ki bynriew. Ka aïomshen (weather) bad ka aïomjlan (climate) ki don la ka bynta ban treikam katkum ba dawa hi ka mariang lada dei na kaba ïaineh khlem khih lane lada dei na ka ba par ba her ki khñiang ki ksiah, ki mrad ki mreng, ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat lane wat na ki bynriew ruh kumjuh. Ka jingïapher ka long ba kiwei kiwei ki jynthaw ki par ne her tang katba dawa ka bor mariang bad ym ju don ba kin lah ban leh palat na kata, dei tang ki bynriew kiba don ka bor ban mushlia palat pud ne palat liam ban ïa ka ba dawa hi ka bor mariang. Na kata ka daw ba sa mih shibun ki jingkylla ha ka mariang khamtam ha ki jaka sor ba la jubor than eh ka ba mushlia ïa ka mariang. Ha nongkyndong ba ki bynriew ki dang tip ban adkar ka rukom pyndonkam ïa ka mariang kiei kiei kim da shyrkhei than. Haba ki bynriew ki dang pyndonkam ïa ka mariang kumba long lem kiwei ki jynthaw, ka jinglong ka mariang ka dang ïaineh na kawei ka snem sha kawei pat ka snem. Dei ynda la wan ka shaipyrthei ka juk mynta ba ka buit ki bynriew ki la lah ban shna ki kor ki bor kiba khlaiñ palat liam ban ia kino kino ki mrad ba khlaiñ bor kum ki hati ne kyndad. Ha kum kata ka kynti ba kiei kiei baroh ki la kylla palat liam haduh ba ka bor mariang kam lah shuh ban antad ban ym lynsher ïa ki jynthaw baroh ha ka meiramew. Baroh kine kiei kiei ki dei ban kynnoh tylli tyllan tang ïa ki bynriew.

Ki mrad ba khlaiñ bor tam kum ki hati ki kyndad kim lah ban pynkylla ïa ka mariang ka ban long sha palat pud na ki aiñ ka mariang. Ki dkhiew ki ksam thliew ha ramew katno katno ruh ka dang dei hapoh u pud jong ka aiñ mariang. Ki ngap ki kjit ka jor na ki jynthung ban rong sha kawei pat ka jaka ba don da kiwei pat ki jynthung kylleng kylleng, hynrei ka dang dei hapoh u pud jong ka aiñ mariang. Kumjuh ruh ki sim ki doh, ki dohkha dohpnat, bad kiwei kiwei ki mrad ki mreng ki leh kano kano ka kam ha ka mariang ki dang dei hapoh u pud jong ka aiñ ma-riang.Hynrei ki bynriew kum ki kynrad jong baroh ki jynthaw ha pyrthei ki long ki ba marmlien ban khynra palat pud ïa ka ramew, ki ba lushia palat pud ïa ka ryng-kew bad kiba pyrshang wat ban taner palat pud wat sha sahit bneng ruh lyngba ka stadtip stadmaïan (science) bad ka stadpnah stadtbit (technology). Ka stadblei (divine wisdom) bad ka stadbriew (human knowledge) ka la ïa pakhuh markynti haduh ba ki longbynriew manbynriew (humanity) ki shlan ban ïa khajoh sha ka lyngwiar jong ka longblei manblei (divinity). Ka don kawei ka jingjia ba shisha ha pyrthei ha ki phew snem ba lah leit ha ka Ri China kaba dei ka nuksa ba biang bad ba synlar ban sngewthuh ki paidbah ha kane ka liang.

Ha ka snem 1958 uwei na ki khliehduh jong ka Ri China u Mao Zedong u la hukum ban pynduhjait ïa ki simkhar namar ba um ju ngeit ia ka jingstad mariang lada dei na ki jingstad sanriti tynrai (traditional knowledge) kum ki nongrep lane na ki jingstad ka juk mynta na ki riewstadmaïan (scientist). U Mao Zedong um ju shahshkor wat ïa ki riewshemphang ha ka jylli ki riewpyrkhat ne ki riewstad pule kot bad u sngew ba ki bynriew ki don ka bor ban khynra ïa ka mariang ba kan long ka ba myntoi na ka bynta ki briew. Hynrei ka mariang ka don la ka nongkylliang ban jubab bad haba la lynsher ban pyniap naphang lin ïa ki simkhar, la jyllei pynban da ki puit ki khñiang kiba ju bam ki simkhar. Ka pansara mariang (ecological balance) ka don la ka bynta ban ktah mationg ia kino kino ki ba mushlia palat pud ïa ka aiñ mariang. Kita ki puit ki la kylla long pynban kiba la bam naphang ïa ki jynthung jyntep haduh ba la man ka nemsniew ha kata ka khep. Kata ka long ka jingsneng kaba khraw palat liam ïa ki bynriew ki ba thmu ban khyrwait lyndet ïa ka bor jong ka mariang.